مقدمه
عفونت دستگاه تنفسی با توجه به علائم و تشخیص آن دسته‌بندی می شوند. عفونت‌های شدید تنفسی فوقانی عبارت‌اند از: سرماخوردگی، فارنژیت، و لارنگوتراشیت. این عفونت‌ها معمولا خوش‌خیم، گذرا و خود‌محدود هستند، اما در بعضی موارد می‌توانند بیماری‌های جدی در کودکان و نوزادان ایجاد کنند. عواملی که سبب این عفونت‌ها می‌شود عبارت‌اند از: ویروس‌ها، باکتری‌ها، میکوپلاسماها و قارچ‌ها، عفونت‌های تنفسی در پاییز و زمستان، زمانی که مدرسه شروع می‌شود، شیوع بیشتری دارند. عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شامل: سرماخوردگی، سینوزیت، اوتیت، فارنژیت و لارنگوتراکئیت [1].
گیاه اکالیپتوس با بیش از 700 گونه متعلق به خانواده موردیان و دارای منشأ استرالیایی است. حدود 35 سال است که آزمایش گونه‌های مختلف آن در ایران توسط ارگان‌های اجرایی آغاز شده است [2]. درختان اکالیپتوس که گاه ارتفاع آن‌ها به 100 متر رسیده، دارای چوب سخت و بادوام هستند. اسانس آن‌ها بی‌رنگ یا زرد روشن مایل به قرمز، دارای بوی بسیار شدید، خنک و سوزاننده و به‌شدت فرّار است که به وسیله انواع روش‌های ویژه تقطیر، استخراج می‌شود [3].
اکالیپتوس در مونوگراف کمیسیون سازمان بهداشت جهانی، دارای درجه 2 درمانی و در مونوگراف متخصصین گیاهان دارویی اروپا، دارای درجه 6 درمانی است. به دلیل داشتن مونوترپن‌های فراوان دارای خاصیت ضدالتهاب، خلط‌آور، درمان سرماخوردگی عمومی، گرفتگی بینی، بیماری برونشیتی، تحریک ترشح، ادرارآور، ضدقند، ضدتومور است. روغن گیاه به صورت استعمال خارجی به عنوان یک داروی ضدتحریک بوده و سبب تسکین و التیام رماتیسم و ناراحتی‌های جزئی پوستی می‌شود [4].
بروز مقاومت‌های دارویی و توانایی باکتری‌ها در ایجاد عفونت‌های حاد، سبب شده است تا گرایش مجددی به گیاهان برای بررسی اثرات ضدمیکروبی آن‌ها به وجود آید. اکالیپتوس یکی از معروف‌ترین گیاهان دارویی است که از دیرباز اثرات ضدمیکروبی و خواص دیگر آن مورد توجه بوده است. این گیاه منبع غنی از پلی فنل‌ها و ترپنوئیدهاست. ترکیب اصلی برگ آن، اکالیپتول یا سیئول (70 تا 80 درصد) است [5].
از اکالیپتوس برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند آنفولانزای تونسیلیت، اسهال خونی و بیماری‌های پوستی استفاده می‌شده است. عصاره برگ این گیاه دارای خواص ضدسرطانی، ضدالتهابی، ضددرد، آنتی اکسیدان، ضدازدیاد قند خون، ضدمالاریایی، ضدقارچی و ضدویروسی است [6, 7, 8].
اکالیپتوس در طب سنتی در درمان برونشیت، آسم و دیگر بیماری‌های تنفسی استفاده شده است [9]. داروهایی همچون بخورهای گیاهی -برای درمان احتقان بینی در سرماخوردگی مورد استفاده قرار گرفته و اثر ضدالتهابی نیز دارند- حاوی ماده مؤثر سینئول و منتول است که در اسانس گیاهان اکالیپتوس و نعناع وجود دارد [10]. سیئول ماده اصلی تشکیل‌دهنده اسانس اکالیپتوس است [11] که بر اساس نوع گونه، منطقه و زمان جمع‌آوری متغیر بوده و در زمینه‌های دارویی، آرایشی و صنایع، کاربردهای مختلفی دارد [12]. سینئول اثرات مثبتی بر فرکانس ضربه‌ای مژک‌های تنفسی غشای مخاطی داشته و تساعددهنده برونش و ضدالتهاب است. محققان فرض می‌کنند، منتول همان تأثیری که روی عضلات صاف ایلیوم دارد، در عضلات صاف برونشی نیز داشته و از جریان ‌یافتن کلسیم ممانعت به عمل می‌آورد. از طرفی، منتول علاوه بر تأثیر بر عضلات صاف، بر اعصاب حسی نیز تأثیر گذاشته و از این طریق دارای عملکردی دو‌طرفه است [13].
هدف از مطالعه
با ارزیابی تأثیر بخور گیاه اکالیپتوس بر انواع عفونت‌های تنفسی کودکان، به 4 دلیل بر آن شدیم گامی ‌مؤثر در ارزیابی این گیاه درمانی برداریم. دلایل به شرح ذیل است: 1. اهمیت عفونت‌های تنفسی فوقانی در کودکان؛ 2. این عفونت‌ها در سنین کودکی شیوع بالایی دارند، 3. دسترسی آسان و ارزان به درمان‌های گیاهی، 4. عارضه کمتر این داروها. 
مواد و روش‌ها
این مطالعه به صورت یک بررسی موردی مداخله‌ای در کلینیک‌های تخصصی کودکان زاهدان انجام شد.
معیارهای ورود به مطالعه: عفونت تنفسی فوقانی مشهود، سن 5 الی 15 سال، عدم داشتن بیماری‌های نقص ایمنی در کودکان، رضایت والدین در پذیرش درمان، عدم دریافت درمان ناقص قبلی. بیماران موردمطالعه 208 نفر در دو گروه بودند:
1. گروه آزمایش: بیمارانی که با تشخیص عفونت حاد تنفسی فوقانی توسط متخصص محترم کودکان در کلینیک‌های تخصصی کودکان شهرستان زاهدان در سال 1397-1398 بودند. 2. گروه کنترل: بیماران همسان‌سازی‌شده با گروه آزمایش بود. بیماران بر اساس این دو معیار برای مطالعه در نظر گرفته شدند. در ابتدای ورود، بیماران به صورت تصادفی تقسیم بندی شدند. نمره اولیه ارزیابی پرسش نامه کاریفس توسط پژوهشگر ثبت شد.
برای تهیه بخور اکالیپتوس مقدار 2 قطره روغن اکالیپتوس در 750 سی‌سی آب داغ مخلوط شد. در گروه آزمایش، بخور اکالیپتوس هر 3 ساعت به مدت 15 دقیقه طی 3 روز در نظر گرفته شد. در گروه کنترل هم بخور آب هر 3 ساعت به مدت 15 دقیقه طی 3 روز بود. درنهایت، بیماران هر دو گروه در روز سوم توسط پژوهشگر مورد ارزیابی قرار گرفتند و اطلاعات وارد پرسش نامه شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد. با روش‌های آمار توصیفی، شاخص‌های مرکزی و پراکندگی، رسم نمودار، تنظیم جداول، توزیع فراوانی تعیین شد. برای مقایسه داده‌های کمی، از آزمون تی‌تست مستقل استفاده شد. سطح معناداری آزمون 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این پژوهش، دو گروه آزمایش و کنترل با تعداد 104 نفر مورد ارزیابی قرار گرفت. میانگین سنی جمعیت مورد‌مطالعه 2/96±10/74 سال بود. در هر گروه مورد‌مطالعه، 44/8 درصد مذکر و 55/2 درصد مؤنث بودند. گروه‌های مورد‌مطالعه از نظر جنسیت، سن و بیماری تشخیص داده شده، همسان‌سازی شدند. همان‌طور که در جدول شماره 1 مشاهده می‌شود، پیش از استفاده از بخور در گروه‌های مورد‌مطالعه، بین نمرات پرسش‌نامه‌ای کسب شده، اختلاف معناداری مشاهده نمی‌شود.


(0/05<P). بر اساس جدول شماره 2، استفاده از بخور اکالیپتوس به صورت معناداری در تمام انواع عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی باعث بهبود مؤثری در بیماران شد.


بحث 
مطالعه پیش‌رو نشان داد، دریافت بخور اکالیپتوس در بیماران عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (همه انواع آن) سبب بهبود علائم افراد می‌شود. 
نتایج مطالعه کرملیک و همکاران در مورد تأثیر اکالیپتوس بر عفونت‌های باکتریایی و ویروسی تنفسی نشان می‌دهد، پاراآنفولانزا، هموفیلوس آنفولانزا و استرپ مالتوفیلیا بیشترین حساسیت را نسبت به اسانس اکالیپتوس داشتند. این گیاه خاصیت ضدویروسی بر ویروس‌های آدنوویروس داشت [14] که این بررسی با مطالعه یاد‌شده همسو بود و توجیه‌کننده علت نتایج به‌دست‌آمده نیز هست.
مطالعه ارن بن آری در بررسی درمان عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی در مراقبت‌های اولیه، یک مطالعه تصادفی با استفاده از گیاهان آروماتیک است. این مطالعه یک کارآزمایی کنترل‌شده به صورت تصادفی با هدف بررسی اثرات بالینی اسانس معطر در بیماران مبتلا به عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی است. یک اسپری حاوی گیاه اکالیپتوس برای گروه آزمایش و یک اسپری پلاسپو برای گروه کنترل در نظر گرفته شد که طی 3 روز و روزی 3 بار توسط بیماران با عفونت تنفسی فوقانی مورد استفاده قرار گرفت. معیار اصلی نتیجه ارزیابی بیمار، تغییر شدت علائم ناخوشایند (گلودرد، خستگی و سرفه) بود. تجزیه‌و‌تحلیل با هدف درمان نشان داد، 20 دقیقه پس از استفاده از اسپری، بهبود بیشتری در میزان علائم شرکت‌کنندگان در گروه مطالعه در مقایسه با شرکت‌کنندگان در گروه دارونما گزارش شد (0/019=P). بعد از 3 روز درمان، تفاوت شدت علائم بین دو گروه وجود نداشت. درنتیجه، استفاده از اسپری گیاه اکالیپتوس که موضوع این تحقیق بود، بهبود قابل ملاحظه و فوری در نشانه‌های بیماری تنفسی فوقانی را به همراه داشت. این اثر بعد از 3 روز درمان، قابل توجه نبود [15]. با نظر به اینکه بهبود علائم پس از 3 روز به صورت معناداری ‌مشاهده نشد، مطالعه حاضر با مطالعه یاد‌شده همسو نبود.
مطالعه یورگن فیشر و همکاران بر اثربخشی سینوئل در بیماران مبتلا به برونشیت حاد، یک آزمایش دوسوکور تحت کنترل دارونما بود. پس از 4 روز درمان مشخص شد گروه بیمار استفاده‌کننده از سینول، بهبود قابل توجهی در میزان برونشیت در مقایسه با گروه دارونما نشان داده است (0/03=P). بنابراین تفاوت آماری معناداری در علائم بالینی، به‌ویژه سرفه با مصرف این ماده پس از 4 روزِ معین مشاهده شد (0/001>P) [16] که نشان‌دهنده همسو بودن مطالعه حاضر با مطالعه یاد‌شده است.
 اسس در مطالعه خود بیان کرد گیاه دارچین، آویشن و میخک فعالیت ضدباکتریایی مؤثری دارند، اما گیاه اکالیپتوس در کمال تعجب فعالیت ضدباکتریایی ضعیفی دارد [17]. مطالعه اسس با مطالعه مذکور همسو نیست.
نتیجه‌گیری
این بررسی‌ها نشان می‌دهد، روغن اکالیپتوس در درمان سرفه، سرماخوردگی و تسکین علائم بیماری‌های دستگاه تنفسی فوقانی کاربرد دارد [18].
یکی از مهم‌ترین اثرات به وجود آمدن علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، ایجاد التهابی فراگیر در بدن میزبان است. گیاه اکالیپتوس با داشتن خاصیت ضدالتهابی که در مطالعات مختلف آزمایشگاهی اثبات شده است [19, 20]، می‌تواند در کاهش علائم در فرد مبتلا موثر باشد. همچنین، اثرات هم‌افزایی با خاصیت ضدباکتریایی می‌تواند عملکرد عصاره گیاه را بیش از پیش برجسته کند. 
بخور اکالیپتوس در تمام عفونت‌های درگیرکننده دستگاه تنفسی فوقانی مانند سرماخوردگی (0/016=P)، رینیت (0/032=P)، سینوزیت (0/028=P)، فارنژیت (0/043=P)، اوتیت (0/046=P) و لارنگوتراکئیت (0/014=P) سبب بهبودی معناداری در علائم بیماران می‌شود.
 بر اساس مطالعات انجام‌شده، می‌توان گفت، استفاده از بخور اکالیپتوس در تما می‌بیماری‌های درگیرکننده دستگاه تنفسی فوقانی می‌تواند سبب بهبودی قابل توجهی در علائم بیماران شود. بنابراین توصیه می‌شود در صورت صلاح‌دید پزشک متخصص و با توجه به شرایط بیمار، از این عصاره استفاده شود.
 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش از دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان مجوز و کد اخلاق (IR.ZAUMS.REC.1398.441) دریافت کرده است.

حامی مالی
این مقاله حاصل بخشی از طرح پژوهشی مرتبط با رساله دکتری تخصصی کودکان در دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان و بدون حمایت مالی انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
تمامی‌نویسندگان در نگارش این اثر مشارکت داشته‌اند.

تعارض منافع
نویسندگان این مقاله اعلام می‌دارند، هیچ‌گونه تضاد و منافعی در این نوشتار وجود ندارد.

تشکر و قدردانی
همچنین نویسندگان مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را از مساعدت و یاری معاونت پژوهشی دانشگاه و گروه کودکان دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان در انجام این طرح ابراز می‌دارند.

References
1.Boulet LP. Applied respiratory pathophysiology. Boca Raton: CRC Press; 2017. https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.1201/9781315177052/applied-respiratory-pathophysiology-louis-philippe-boulet
2.Vuong QV, Chalmers AC, Jyoti Bhuyan D, Bowyer MC, Scarlett CJ. Botanical, phytochemical, and anticancer properties of the eucalyptus species. Chemistry & Biodiversity. 2015; 12(6):907-24. [DOI:10.1002/cbdv.201400327] [PMID]
3.Qiubo CH. [A review of researches on biodiversity in Eucalyptus plantations (Chinese)]. Chinese Journal of Tropical Crops. 2001; 22(4):82-90. http://www.rdzwxb.com/EN/1000-2561/home.shtml
4.World Health Organization. WHO monographs on selected medicinal plants. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 1999. https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=qWP4aG-wXAQC&oi=fnd&pg=PP9&dq=
5.Knöss W, Chinou I. Regulation of medicinal plants for public health--European community monographs on herbal substances. Planta Medica. 2012; 78(12):1311-6. [DOI:10.1055/s-0031-1298578] [PMID]
6.Bachir RG, Benali M. Antibacterial activity of the essential oils from the leaves of eucalyptus globulus against escherichia coli and staphylococcus aureus. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 2012; 2(9):739-42. [DOI:10.1016/S2221-1691(12)60220-2] [PMID] [PMCID]
7.Takasaki M, Konoshima T, Etoh H, Pal Singh I, Tokuda H, Nishino H. Cancer chemopreventive activity of euglobal-G1 from leaves of eucalyptus grandis. Cancer Letter. 2000; 155(1):61-5. [DOI:10.1016/s0304-3835(00)00406-7] [PMID]
8.Siddiqui BS, Sultana I, Begum S. Triterpenoidal constituents from eucalyptus camaldulensis var. Obtusa leaves. Phytochemistry. 2000; 54(8):861-5. [DOI:10.1016/s0031-9422(00)00058-3] [PMID]
9.Oyedeji AO, Ekundayo O, Olawore ON, Adeniyi BA, Koenig WA. Antimicrobial activity of the essential oils of five eucalyptus species growing in Nigeria. Fitoterapia. 1999; 70(5):526-8. [DOI:10.1016/S0367-326X(99)00083-0]
10.Vigo E, Cepeda A, Gualillo O, Perez-Fernandez R. In-vitro anti-inflammatory effect of eucalyptus globulus and thymus vulgaris: Nitric oxide inhibition in J774A.1 murine macrophages. Journal of Pharmacy Pharmacology. 2004; 56(2):257-63. [DOI:10.1211/0022357022665] [PMID]
11.Bertoli A, Cuneyt C, Teixeira da Silva JA. Hypericum species as sources of valuable essential oils. medicinal and aromatic plant science and biotechnology. Global Science Books. 2011; 5(1):29-47. https://www.researchgate.net/publication/283694376_Hypericum_Species_as_Sources_of_Valuable_Essential_Oil http://www.globalsciencebooks.info/Online/GSBOnline/images/2011/MAPSB_5(SI1)/MAPSB_5(SI1)29-47o.pdf
12.Samaté AD, Nacro M, Menut C, Lamaty G,Bessière JM. Aromatic plants of tropical west africa. VII. Chemical composition of the essential oils of two eucalyptus species (myrtaceae) from burkina faso: Eucalyptus alba muell and eucalyptus camaldulensis dehnardt. Journal of Essential Oil Research. 2011; 10(3):321-24. [DOI:10.1080/10412905.1998.9700909]
13.Boland DJ, Brophy JJ, House APN. Eucalyptus leaf oils use, chemistry, distillation and marketing. Melbourne: Inkata press; 1991. Pp.105.2 https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=H9C0w-YAAAAJ&citation_for_view=H9C0w-YAAAAJ:hFOr9nPyWt4C
14.Swandulla D, Schäfer K, Lux HD. Calcium channel current inactivation is selectively modulated by menthol. Neuroscience Letter. 1986; 68(1):23-8. [DOI:10.1016/0304-3940(86)90223-5] [PMID]
15.Cermelli C, Fabio A, Fabio G, Quaglio P. Effect of eucalyptus essential oil on respiratory bacteria and viruses. Current Microbiology. 2008; 56(1):89-92. [DOI:10.1007/s00284-007-9045-0] [PMID]
16.Ben-Arye E, Dudai N, Eini A, Torem M, Schiff E, Rakover Y. Treatment of upper respiratory tract infections in primary care: A randomized study using aromatic herbs. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2011; 2011:690346. [DOI:10.1155/2011/690346] [PMID] [PMCID]
17.Fischer J, Dethlefsen U. Efficacy of cineole in patients suffering from acute bronchitis: A placebo-controlled double-blind trial. Cough. 2013; 9(1):25. [DOI:10.1186/1745-9974-9-25] [PMID] [PMCID]
18.Ács K, Balázs VL, Kocsis B, Bencsik T, Böszörményi A, Horváth G. Antibacterial activity evaluation of selected essential oils in liquid and vapor phase on respiratory tract pathogens. BMC Complementary and Alternative Medicine. 2018; 18(1):227. [DOI:10.1186/s12906-018-2291-9] [PMID] [PMCID]
19.Heinrich M. ESCOP Monographs. The Scientific Foundation of Herbal Medicinal Products-ESCOP, 2003, Preface: FH Kemper, ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy), Exeter and G. Thieme Verlag, Stuttgart and New York, bibliographies with each monograph, ISBN 0 901964-07-8, Euro 129 (DE), CHF 196 (hardcover). Journal of Ethnopharmacology. 2004; 1(94):201.
20.Eidi A, Abdolhossein Rustaiyan A, Eidi M, Shabani S. [Anti-inflammatory effect of ethanolic extract and essential oil of eucalyptus globulus in mice (Persian)]. Medical Sciences Journal of Islamic Azad Universiti Tehran Medical Branch. 2009; 19(4):217-22. http://tmuj.iautmu.ac.ir/article-1-221-en.html