مقدمه
بیماری استئوآرتریت یک بیماری مفصلی مزمن است که با تخریب و از دست دادن غضروف مفصلی همراه است و دارای علائم بالینی نظیر درد، سفتی ناحیه درگیر و اختلال عملکرد در ناحیه مورد نظر است [1]. به طور کلی این بیماری مفاصل مربوط به نواحی مختلف بدن نظیر استخوان هیپ، زانو، ستون فقرات و دست را تحت تأثیر قرار میدهد و در حال حاضر به یکی از شایعترین بیماریها در جوامع امروزی در افراد مسن تبدیل شده است [3 ،2]. با توجه به فراوانی بیماران مراجعهکننده به کلینیکها با علائم مربوط به استئوآرتریت در زانو و همچنین با توجه به افزایش تعداد افراد مبتلا به این بیماری، توجه به انجام مطالعه روی استئوآرتریت در زانو به منظور تشخیص زودهنگام این بیماری در سالهای اخیرافزایش یافته است [4].
در حال حاضر روشهای مختلف تصویربرداری (رادیوگرافی، ارتروگرافی، سیتی اسکن، تصویربرداری تشدید مغناطیسی) برای تشخیص استئوآرتریت در دسترس هستند که در این بین رادیوگرافی به عنوان روش تصویربرداری استاندارد برای تشخیص بیماری استئوآرتریت شناخته میشود [6 ،5]. ولی رادیوگرافی فقط میتواند تغییرات ثانویه در استخوان نظیرتشکیل استئوفیت (نمای استخوانی که نشاندهنده از دست رفتن غضروف در مفصل است) را نشان دهد و نمیتواند تغییرات اولیه حاصل از بیماری را در مراحل شروع بیماری نظیر ضایعات ریز را به تصویر بکشد و مشاهده روند پیشرفت بیماری از این طریق میسر نیست [7].
تصویربرداری تشدید مغناطیسی یک روش غیرتهاجمی برای به تصویر کشیدن بافتهای بدن است و توانایی آن در به تصویر کشیدن بافت نرم با کنتراست عالی باعث شده است تا این روش نسبت به سایر روشهای تصویربرداری در ارزیابی ناهنجاریهای غضروفی ترجیح داده شود [8]. به طور کلی به منظور تشخیص زودهنگام تغییرات ایجادشده در غضروف زانو باید از تکنیکی استفاده کرد که بتواند تصاویری با رزولوشن بالا، سیگنال با نویز بالا همراه با اشباع مناسب چربی و نیز کنتراست نسبی خوب بین مایع سینویال و غضروف ایجاد کند و علاوه بر این مراحل مربوط به پردازش تصویر نیز در زمان قابل قبولی انجام شود [10 ،9].
در حال حاضر به طور متداول برای انجام مطالعه روی استئوآرتریت در زانو از سکانسهای دوبُعدی اسپین اکو نظیر PD Spin echo ،T2W spin echo و STIR استفاده میشود و درواقع سکانسهای دوبُعدی اسپین اکو جزء سکانسهای توصیهشده توسط جامعه جهانی مطالعات روی استئوآرتریت هستند [11].
سکانسهای سهبُعدی دارای مزایای زیادی هستند، از جمله اینکه قادرند مجموعه دیتاهای حجمی با رزولوشن یکسان را به دست آورند و نیز در این سکانسها اندازه برشها نازک (کمتر از ۲ میلیمتر) است که باعث میشود تا برشهایی بههمپیوسته و بدون فاصله ایجاد شود که این امر آرتیفکت حجم جزئی را به کمترین مقدار ممکن میرساند [13 ،12]. تکنیکهای سهبُعدی دارای عدم مزیتهایی از جمله زمانهای اسکن طولانی هستند که بهکارگیری این تکنیکها را تا حدودی با مشکل مواجه میکنند؛ بنابراین بایستی از سکانس تصویربرداریای استفاده کرد که بتواند خصوصیات ذاتی بافت موردنظر (در این پژوهش تفاوت بین مایع سینوویال و غضروف) را بهتر به تصویر بکشد [14].
سکانسهای گرادیان اکوی فراخوانیشده اولین سکانسهای سهبُعدیای بودند که به منظور ارزیابی ناهنجاریهای غضروفی در زانو استفاده شدند [15]. در حال حاضر نیز سکانسهای مختلف گرادیان اکوی فراخوانیشده نظیر FLASH یا SPGR در بیشتر دستگاههای MRI وجود دارند و به طور گسترده به منظور بررسی ناهنجاریهای غضروفی در زانو مورد استفاده قرار میگیرند [16].
سکانس تصویربرداری 3D DESS یکی از سکانسهای دستگاه امآرآی زیمنس است. این سکانس از طریق افزایش اختلاف کنتراست بین مایع مفصلی سینوویال و غضروف به تشخیص ضایعات موجود در غضروف زانو کمک میکند [17]. بررسیهای بسیار کمی در رابطه با کارآمدی این سکانس در مقایسه با سایر سکانسها در تصویربرداری تشدید مغناطیسی در زانو صورت گرفته است [20-18]. تاکنون نیز هیچ مقایسهای بین سکانس DESS و سایر سکانسهای روتین در جهت اثبات کارآمدی این سکانس صورت نگرفته است.
به منظور تشخیص بهتر ضایعات غضروفی و با توجه به ویژگی سکانس DESS در بهبود مقادیر کنتراست نسبی (کنتراست مایع سینویال نسبت به غضروف)، در این مطالعه کنتراست نسبی را در سکانس DESS با دو زاویه فلیپ ۹۰ و ۴۰ درجه با سکانسهای روتین مقایسه میکنیم تا کارآمدی این سکانس را در مقایسه با بقیه سکانسهای روتین مورد سنجش قرار دهیم.
مواد و روشها
در این مطالعه ۱۵ بیمار که دارای علائم زانو درد بودند توسط جراح ارتوپد جهت انجام امآرآی به مرکز تصویربرداری پزشکی بیمارستان شهید کامیاب دانشگاه علومپزشکی مشهد معرفی شدند این مطالعه در بازه زمانی تیر ۱۳۹۷ تا اسفند ۱۳۹۷ در مشهد انجام شد.
روش نمونهگیری
با لحاظ کردن s^2=30/25 و x ̅=18/2 طبق مقاله مشابه قبلی هان و همکاران [21] در سال ۲۰۱۵ و همچنین با در نظر گرفتن d=.2x ̅ و با مقدارخطای نوع اول 0/05 و توان آزمون 80 درصد و با لحاظ کردن ریزش 20درصدی، حجم نمونه برابر ۱۵ نفر گرفته شد.
روش انجام کار
از ۱۵ بیمار شامل ۹ آقا (۱۴-۵۶ سال) و شش خانم (۳۶-۶۵ سال) که با علائم بیماری استئوآرتریت و نیز زانو درد به پزشک ارتوپد مراجعه کرده بودند، پس از امضای فرم رضایتنامه توسط بیماران اقدام به انجام امآرآی کردیم. تصاویر سکانسهای سهبُعدی DESS با دو زاویه فلیپ ۴۰ و ۹۰ درجه و نیز سایر سکانسهای روتین را که عبارتاند از سکانس FLASH و سکانس های T2 W FSE ،PD FSE و STIR با دستگاه امآرآی یک و نیم تسلا زیمنس (سری آوانتو ساخت کشور آلمان) از بیماران به دست آوردیم، سپس اقدام به پردازش کمّی تصاویر کردیم.پارامترهای اسکن استفادهشده در انجام این مطالعه در جدول شماره ۱ لیست شده است.
پردازش کمّی تصاویر با استفاده از نرمافزار Radiant DICOM Viewer 4.6.9 انجام شد. مقادیر کنتراست نسبی را با رسم ROIهای دایرهایشکل در نواحی مختلف تصاویر با نظر متخصص رادیولوژی به دست آوردیم و سپس با استفاده از نسخه 16 نرمافزار آماری SPSS مقادیر عددی بهدستآمده را با هم مورد مقایسه قرار دادیم. با مشورت پزشک رادیولوژیست ROIها را در ناحیه Bearing weight مفصل زانو که در تصویر شماره ۱ نشان داده شده است، رسم کردیم تا مقادیر شدت سیگنال را در محل مایع سینویال (S1) و غضروف (SI2) به دست آوریم و با استفاده از فرمول شماره ۱ مقدار کنتراست نسبی را محاسبه کردیم. به منظور انجام آنالیزهای آماری از تستهای آماری فریدمن و ویلکاکسون استفاده کردیم. مقادیر Pهای کمتر از ۰/۰۵ به عنوان مقادیر معنادار آماری در نظر گرفته شد.
یافتهها
اجرای تست آماری فریدمن برای مقادیر اندازهگیریشده کنتراست نسبی در ناحیه Weight bearing وجود ارتباط معنادار بین سکانسها را نشان داد. همچنین برای بررسی اینکه ارتباط معنادار بین کدام سکانسها وجود دارد، از آزمون آماری ویلکاکسون استفاده کردیم که مقایسههای دوبهدو بین تمامی سکانسها (۱۵ مقایسه دوبهدو) نشاندهنده ارتباط معنادار بین تمامی سکانسها باهم است ( جدول شماره ۲). در جدول شماره ۳ مقادیر میانگین کنتراستهای نسبی اندازهگیریشده برای تمامی سکانسها و نیز مقادیر انحراف معیار برای هر سکانس در جدول مربوطه لیست شده است. با توجه به آزمونهای آماری اجراشده برای سکانسها و نیز با توجه به مقادیر اندازهگیریشده کنتراست نسبی برای تمامی سکانسها، سکانس DESS با زاویه فلیپ ۹۰ درجه با مقدار میانگین 77/2667 دارای بهترین مقدار عددی کنتراست نسبی در بین سکانسهای موردبررسی است و سکانس FLASH نیز دارای پایینترین مقدار است. میانگین رتبه کنتراست نسبی برای هرکدام از سکانسها در جدول شماره ۴ گزارش شده است. مقایسه میانگین رتبهها که در جدول شماره ۴ آمده است نشان میدهد که بالاترین میانگین رتبه مربوط به سکانس DESS با زاویه فلیپ ۹۰ درجه است. تصویر شماره ۲ نیز تصاویر مقایسه ای بر اساس کنتراستهای نسبی اندازهگیریشده برای هر سکانس را نشان میدهد.
بحث و نتیجهگیری
هدف از این مطالعه بررسی کارآمدی سکانس DESS در مقایسه با سایر سکانسهای روتین به منظور تشخیص بهتر ضایعات غضروفی ناشی از بیماری استئوآرتریت و نیز نشان دادن این که کدامیک از سکانسهای موردبررسی در این مطالعه میتواند بهترین کنتراست ممکن را بین غضروف و مایع مفصلی ایجاد کند است. برای این منظور ۱۵ فرد با علائم درد در مفصل زانو را که پزشک ارتوپد وجود ضایعه در محل زانوی آنها را تأیید کرده بود مورد مطالعه قرار دادیم.
اندازهگیری مقادیر کنتراست نسبی در این مطالعه برای هرکدام از سکانسها در قسمت Weight bearing زانو به ما نشان داد که سکانس سهبُعدی DESS در هردو زاویه ۴۰ و ۹۰ درجه دارای نتایج بهتری نسبت به سایر سکانسهای موردمقایسه در این مطالعه است و درواقع قادر است بهترین کنتراست ممکن را بین مایع سینوویال و غضروف ایجاد کند. این ویژگی سکانس DESS در افزایش سیگنال مایع و غضروف بیشک این سکانس را به یک سکانس قوی در زمینه بررسیهای غضروفی و ناهنجاریهای غضروفی ناشی از بیماریهای مفصلی نظیر استئو آرتریت تبدیل خواهد کرد؛ چراکه افزایش کیفیت تصویر و افزایش سیگنال از محل غضروف و مایع سینوویال پزشک را قادر خواهد ساخت تا دید بهتری از محل ضایعه داشته باشد و بنابراین به تشخیص بهتر بیماری کمک خواهد.
در مطالعه قبلی انجامشده [19] در این زمینه که به مقایسه کیفی سکانس DESS در دو زاویه فلیپ ۹۰ و ۴۰ پرداخته است، سکانس DESS با زاویه فلیپ ۹۰ درجه به دلیل ایجاد اختلاف بهتر کنتراست بین مایع و غضروف منجر به تشخیص بهتر ضایعه در مقایسه با سکانس DESS با زاویه فلیپ ۴۰ شده است که نتایج کمّی حاصل از اندازهگیری کنتراست نسبی در این مطالعه نیز در توافق و تأیید با آن است.
موریا و همکارانش [22] در سال ۲۰۰۹ نیز مطالعهای را برای بررسی افزایش زاویه فلیپ از۱۰ تا ۹۰ درجه روی کنتراست به نویز انجام دادند. آنها در این مطالعه تأثیر افزایش زاویه فلیپ را بر CNR در تصاویر سجیتال بهدستآمده از زانو بررسی کردند. CNR بهدستآمده برای سکانس DESS با زاویه فلیپ ۹۰ درجه دارای بیشترین مقدار بود. در مطالعه حاضر نیز مقدار کنتراست نسبی در زاویه فلیپ ۹۰ همانند مقدار CNR در زاویه فلیپ ۹۰ مقدار بیشتری را نسبت به آن مقادیر در زاویه فلیپ ۴۰ درجه نشان داد و با توجه به این مسئله میتوان گفت مقادیر کنتراست نسبی و کنتراست به نویز تحت تأثیرتغییر زاویه فلیپ بوده و با افزایش آن رابطه مستقیم دارند.
شفر و همکارانش [23] در سال ۲۰۰۷ مطالعهای را به منظور مقایسه سه سکانس DESS ،PD FS FSE و PD SPACE در تشخیص ناهنجاریهای غضروفی روی پتلای جسد انسان انجام دادند. آنها برای این منظوراز پنج جسد دستنخورده که در منفی ۴۰ درجه سانتیگراد قرار داشتند، استفاده کردند. ابتدا پتلای جسدها تحت انجام اِمآرآی قرار گرفتند و سپس بلافاصله ۱۰ ساعت بعد تمامی پتلاها توسط یک جراح ارتوپد از نظر آسیب غضروفی مورد بررسی قرار گرفتند. ارتوپد غضروف پتلا را از نظر تخریب به صورت کمتر از ۵۰ درصد، بیشتر از ۵۰ درصد و بدون تخریب گزارش کرد. مقادیر دقت برای PD FS FSE با ۷۳/۹ درصد و برای سکانس DESS برابر با ۶۵/۲ درصد و برای سکانس PD SPACE برابر با ۶۰/۸ درصد گزارش شد. اگرچه در مطالعه حاضر مقادیر حساسیت و ویژگی برای سکانسها محاسبه نشده است، ولی با توجه به این مسئله که سکانس DESS دارای مقادیر کنتراست نسبی بهتری نسبت به سایر سکانسهاست قابل پیشبینی است که سکانس DESS میتواند ضایعات را بهتر از سایر سکانسهای موردبررسی در این مطالعه به تصویر بکشد.
موشر و پیروت [24] در سال ۱۹۹۹ یک مطالعه مقایسهای بین دو سکانس FLASH و DESS با زاویه فلیپ ۴۰ روی یک فانتوم غضروف پتلا در محلولی از آلبومین به منظور ارزیابی تأثیر مقدار کنتراست غضروف نسبت به مایع در تشخیص ضایعات غضروفی انجام دادند. در این مطالعه هردو سکانس توانستند کل ضخامت غضروف را به تصویر بکشند. تفاوت بین دو سکانس در این بود که سکانس FLASH نسبت به سکانس DESS در به تصویر کشیدن کنتراست غضروف به مایع ضعیفتر بود که همین امر نیز ارزیابی ضایعات سطحی غضروف را در ساختارهای حجیم با مشکل مواجه میکند. سکانس DESS برای ارزیابی ضایعات سطحی غضروف عملکرد بهتری داشت. در مطالعه حاضر نیز همانطور که نشان داده شد، سکانس DESS با هردو زاویه فلیپ نتایج بهتری را نسبت به سکانس سهبُعدی FLASH نشان دادند که این مسئله در تأیید و توافق نتایج حاصل از مطالعه موشر و پیروت است.
نتیجهگیری
سکانس تصویربرداری DESS با هردو زاویه فلیپ ۹۰ و ۴۰ درجه بهترین سیگنال ممکن را از محل مایع سینوویال و غضروف فراهم میکند که همین ویژگی باعث ایجاد بهترین کنتراست نسبی ممکن بین غضروف و مایع سینوویال میشود و به موجب آن این سکانس امکان مشاهده بهتر غضروف را برای پزشک فراهم میکند و میتواند در مواردی که هدف، مشاهده ضایعات بسیار ریز و یا تمایز بین ضایعات به منظور تشخیص یک پاتولوژی خاص است، کمککننده باشد. با توجه به نتایج مقایسهای حاصل از این مطالعه سکانس سهبُعدی DESS بهترین سکانس برای ارزیابی ضایعات غضروفی حاصل از بیماری استئوآرتریت است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این طرح پژوهشی دارای کد اخلاق با شناسه IR.MUMS.MEDICAL.REC.1397.215 است که در تاریخ ۱۳۹۷/۳/۲ به تصویب رسیده است.
حامی مالی
منابع مالی این طرح پژوهشی توسط مرکز تحقیقات دانشگاه علومپزشکی مشهد تأمین شده است و با کد ۹۶۱۸۶۶ در سامانه پژوهان به ثبت رسیده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی: علیرضا منتظرآبادی ، امیرشهریار آریامانش؛ روش شناسی: بهزاد امین زاده؛ تحقیق: هرمز عابد ، و سپهر لطفی؛ نوشتن _ بررسی و ویرایش: سپهر لطفی؛ تحلیل: علیرضا منتظرآبادی ، سپهر لطفی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان هیچ تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از مرکز تحقیقات دانشگاه علومپزشکی مشهد به خاطر تأمین بودجه انجام این کار پژوهشی و همچنین گروه محترم فیزیک پزشکی مشهد، بخش تصویربرداری پزشکی بیمارستان شهید کامیاب دانشگاه علومپزشکی مشهد، گروه ارتوپدی بیمارستان امام رضا (ع) دانشگاه علومپزشکی مشهد و هیئت محترم داوران که با راهنماییهای ارزنده خود ما را در انجام این کار پژوهشی یاری کردند کمال تقدیر و تشکر را داریم و در پایان نیز از مسئولان محترم مجله علمی پژوهشی افق دانش که در تمام مراحل پذیرش این مقاله با راهنماییهای ارزنده خود ما را در نگارش هرچه بهتر این مقاله یاری کردند، بسیار سپاسگزاریم.
References
Shapiro LM, McWalter EJ, Son MS, Levenston M, Hargreaves BA, Gold GE. Mechanisms of osteoarthritis in the knee: MR imaging appearance. Journal of Magnetic Resonance Imaging. 2014; 39(6):1346-56. [DOI:10.1002/jmri.24562] [PMID] [PMCID]
Wildi LM, Martel-Pelletier J, Abram F, Moser T, Raynauld JP, Pelletier JP. Assessment of cartilage changes over time in knee osteoarthritis disease-modifying osteoarthritis drug trials using semiquantitative and quantitative methods: Pros and cons. Arthritis Care & Research. 2013; 65(5):686-94. [DOI:10.1002/acr.21890] [PMID]
Sharma L. Osteoarthritis year in review 2015: Clinical. Osteoarthritis and Cartilage. 2016; 24(1):36-48. [DOI:10.1016/j.joca.2015.07.026] [PMID] [PMCID]
March LM, Bachmeier CJM. Economics of osteoarthritis: A global perspective. Baillière’s Clinical Rheumatology. 1997; 11(4):817-34. [DOI:10.1016/S0950-3579(97)80011-8]
Coumas JM, Palmer WE. Knee arthrography: Evolution and current status. Radiologic Clinics. 1998; 36(4):703-28. [DOI:10.1016/S0033-8389(05)70057-9]
Brittberg M, Lindahl A, Nilsson A, Ohlsson C, Isaksson O, Peterson L. Treatment of deep cartilage defects in the knee with autologous chondrocyte transplantation. The New England Journal of Medicine. 1994; 331(14):889-95. [DOI:10.1056/NEJM199410063311401] [PMID]
Jones G, Ding C, Scott F, Glisson M, Cicuttini F. Early radiographic osteoarthritis is associated with substantial changes in cartilage volume and tibial bone surface area in both males and females. Osteoarthritis and Cartilage. 2004; 12(2):169-74. [DOI:10.1016/j.joca.2003.08.010] [PMID]
Van Dyck P, Vanhevel F, Vanhoenacker FM, Wouters K, Grodzki DM, Gielen JL, et al. Morphological MR imaging of the articular cartilage of the knee at 3 T-comparison of standard and novel 3D sequences. Insights into Imaging. 2015; 6(3):285-93. [DOI:10.1007/s13244-015-0405-1] [PMID] [PMCID]
Peterfy CG, Gold G, Eckstein F, Cicuttini F, Dardzinski B, Stevens R. MRI protocols for whole-organ assessment of the knee in osteoarthritis. Osteoarthritis and Cartilage. 2006; 14 Suppl A:A95-111. [DOI:10.1016/j.joca.2006.02.029] [PMID]
Siepmann DB, McGovern J, Brittain JH, Reeder SB. High-resolution 3D cartilage imaging with IDEAL SPGR at 3 T. American Journal of Roentgenology. 2007; 189(6):1510-5. [DOI:10.2214/AJR.07.2661] [PMID]
Hunter DJ, Guermazi A. Imaging techniques in osteoarthritis. PM & R: The Journal of Injury, Function, and Rehabilitation. 2012; 4(5 Suppl):S68-74. [DOI:10.1016/j.pmrj.2012.02.004] [PMID]
Milewski MD, Smitaman E, Moukaddam H, Katz LD, Essig DA, Medvecky MJ, et al. Comparison of 3D vs. 2D fast spin echo imaging for evaluation of articular cartilage in the knee on a 3T system scientific research. European Journal of Radiology. 2012; 81(7):1637-43. [DOI:10.1016/j.ejrad.2011.04.072] [PMID]
Crema MD, Nogueira-Barbosa MH, Roemer FW, Marra MD, Niu J, Chagas-Neto FA, et al. Three-dimensional turbo spin-echo Magnetic Resonance Imaging (MRI) and semiquantitative assessment of knee osteoarthritis: Comparison with two-dimensional routine MRI. Osteoarthritis and Cartilage. 2013; 21(3):428-33. [DOI:10.1016/j.joca.2012.12.011] [PMID]
Heron CW, Calvert PT. Three-dimensional gradient-echo MR imaging of the knee: Comparison with arthroscopy in 100 patients. Radiology. 1992; 183(3):839-44. [DOI:10.1148/radiology.183.3.1584944] [PMID]
Kijowski R, Blankenbaker DG, Woods M, Del Rio AM, De Smet AA, Reeder SB. Clinical usefulness of adding 3D cartilage imaging sequences to a routine knee MR protocol. American Journal of Roentgenology. 2011; 196(1):159-67. [DOI:10.2214/AJR.09.4095] [PMID]
Kijowski R, Gold GE. Routine 3D magnetic resonance imaging of joints. Journal of Magnetic Resonance Imaging. 2011; 33(4):758-71. [DOI:10.1002/jmri.22342] [PMID] [PMCID]
Hardy PA, Recht MP, Piraino D, Thomasson D. Optimization of a dual echo in the steady state (DESS) free-precession sequence for imaging cartilage. Journal of Magnetic Resonance Imaging. 1996; 6(2):329-35. [DOI:10.1002/jmri.1880060212] [PMID]
Lavdas E, Topalzikis T, Mavroidis P, Kyriakis I, Roka V, Kostopoulos S, et al. Comparison of PD BLADE with Fat Saturation (FS), PD FS and T2 3D DESS with Water Excitation (WE) in detecting articular knee cartilage defects. Magnetic Resonance Imaging. 2013; 31(8):1255-62. [DOI:10.1016/j.mri.2013.06.007] [PMID]
Moriya S, Miki Y, Kanagaki M, Matsuno Y, Miyati T. 90°-flip-angle three-dimensional Double-Echo Steady-State (3D-DESS) magnetic resonance imaging of the knee: Isovoxel cartilage imaging at 3T. European Journal of Radiology. 2014; 83(8):1429-32. [DOI:10.1016/j.ejrad.2014.04.034] [PMID]
Roemer FW, Kwoh CK, Hannon MJ, Crema MD, Moore CE, Jakicic JM, et al. Semiquantitative assessment of focal cartilage damage at 3T MRI: A comparative study of dual echo at steady state (DESS) and Intermediate-Weighted (IW) fat suppressed fast spin echo sequences. European Journal of Radiology. 2011; 80(2):e126-31. [DOI:10.1016/j.ejrad.2010.07.025] [PMID]
Han CH, Park HJ, Lee SY, Chung EC, Choi SH, Yun JS, et al. IDEAL 3D spoiled gradient echo of the articular cartilage of the knee on 3.0 T MRI: A comparison with conventional 3.0 T fast spin-echo T2 fat saturation image. Acta Radiologica (Stockholm, Sweden: 1987). 2015; 56(12):1479-86. [DOI:10.1177/0284185114556097] [PMID]
Moriya S, Miki Y, Yokobayashi T, Ishikawa M. Three-dimensional Double-Echo Steady-State (3D-DESS) magnetic resonance imaging of the knee: contrast optimization by adjusting flip angle. Acta Radiologica (Stockholm, Sweden: 1987). 2009; 50(5):507-11. [DOI:10.1080/02841850902849444] [PMID]
Schaefer FK, Kurz B, Schaefer PJ, Fuerst M, Hedderich J, Graessner J, et al. Accuracy and precision in the detection of articular cartilage lesions using magnetic resonance imaging at 1.5 Tesla in an in vitro study with orthopedic and histopathologic correlation. Acta Radiologica (Stockholm, Sweden: 1987). 2007; 48(10):1131-7. [DOI:10.1080/02841850701549583] [PMID]
Mosher TJ, Pruett SW. Magnetic resonance imaging of superficial cartilage lesions: Role of contrast in lesion detection. Journal of Magnetic Resonance Imaging. 1999; 10(2):178-82. [DOI:1002/(SICI)1522-2586(199908)10:2<178::AID-JMRI11>3.0.CO;2-W]