مقدمه

انسان در زندگی روزمره خود به دلایل مختلف در معرض عوامل اکسید کننده، از جمله پرتوهای یونیزان قرار دارد. تأثیر مخرب پرتوهای یونیزان بر سلول و بافت های زنده اثبات شده است [۱]. با این حال به دلیل کارایی بسیار زیاد پرتو ها در ابعاد درمانی و تشخیصی، استفاده از آن هر روز دامنه گسترده تری می یابد. آثار بیولوژیک پرتوهای یونیزان به صورت غیر مستقیم به واسطه اثر بر مولکول های آب و تولید رادیکال های آزاد پراکسیل و هیدروکسیل اعمال می شوند. رادیکال های آزاد قادرند تا با ماکروملکول های حیاتی سلول، خصوصاً DNA واکنش نشان داده و صدمات جدی را وارد کنند.

سیستم های بیولوژیک، با داشتن سیستم های دفاع آنتی اکسیدانی، تا حدودی در مقابل اثرات بالقوه زیان بار رادیکال های آزاد محافظت می شوند [۲]. این سیستم ها شامل عوامل آنزیمی نظیر سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز هستند که به ترتیب رادیکال های سوپر اکسید، هیدروژن پراکسید و پراکسید های آلی را در درون سلول ها خنثی می کنند [۴، ۳].

در شرایط عادی، اغلب بین تولید رادیکال های آزاد و سیستم دفاع آنتی اکسیدانی حالت تعادل وجود دارد. در صورت تولید بیش از حد رادیکال های آزاد و یا ضعف سیستم دفاع آنتی اکسیدانی، این تعادل مختل شده و حالت استرس اکسیداتیو ایجاد می شود. استرس اکسیداتیو شدید می تواند منجر به القای ناپایداری ژنومی و در نتیجه آسیب های سلولی شود [۵]. بنابراین در این شرایط موجودات زنده نیاز به ترکیبات محافظتی علاوه بر سیستم های موجود دارند.

ترکیبات محافظ پرتو می توانند با مکانیسم هایی نظیر به دام انداختن رادیکال های آزاد، اهدای هیدروژن به مولکول های آسیب دیده و افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی موجب کاهش آسیب های سلولی شوند. از جمله این ترکیبات عوامل حاوی گوکرد و ویتامین هایی نظیر E و C و فلاونوئید ها هستند که با خاصیت به دام اندازی رادیکال های آزاد موجب حذف اثر مولکول های فعال و آسیب رسان به ماکرومولکول های حیاتی مانند DNA و پروتئین ها می شوند [۴، ۳].

امروزه به علت سمیت، عوارض و هزینه نسبتاً زیاد تولید حفاظت کننده های شیمیایی تحقیق و پژوهش بر روی گیاهان دارویی از نظر خواص آنتی اکسیدانی آن ها مورد توجه محققان قرار گرفته است. استفاده از آن ها به طور سنتی در جوامع مختلف معمول است. گیاهان دارویی نه تنها عوارض جانبی ندارند، بلکه از نظر هزینه نیز مقرون به صرفه هستند و در درمان بسیاری از بیماری ها نیز نقش مهمی ایفا می کنند [۷، ۶]. گل محمدی، گیاهی متعلق به خانواده Rosaceae با نام علمی Rosa damascene، سرشار از آنتی اکسیدان ها و به ویژه پلی فنول های موسوم به کاتچین است. توان آنتی اکسیدانی و از بین بردن رادیکال های آزاد توسط عصاره این گیاه نشان داده شده است [۸]. درواقع این گل باعث بهبود سلامت بدن و افزایش قدرت ماندگاری سلولی می شود [۹]؛ بنابراین با توجه به توان آنتی اکسیدانی این گیاه، به نظر می رسد قادر به مقابله با تأثیرات مخرب اکسیدکنندگی ناشی از تابش اشعه یونیزان باشد. این تحقیق به منظور مقایسه اثرات ضد پرتوی این گیاه با ویتامین E به عنوان یک محافظت کننده پرتوی شناخته شده انجام شده است.

مواد و روش ها

این تحقیق یک مطالعه آزمایشگاهی است که بر روی خون محیطی گرفته شده از افرادی که دم کرده گل محمدی و ویتامین E را مصرف کرده اند انجام شد. مراحل کار به شرح ذیل است.

مصرف دم کرده گل محمدی و ویتامین E

از بین داوطلبینی که پرسش نامه مربوط به سبک زندگی و سلامت عمومی را پر کرده بودند، ۱۰ نفر مرد در سنین ۲۰ الی ۲۵ سال با رژیم فاقد آنتی اکسیدان و یا کم آنتی اکسیدان و غیرسیگاری انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه تقسیم شدند. به گروه اول به مدت یک هفته رأس ساعت ۱۰ صبح تعداد یک عدد کپسول ویتامینE (شرکت داروسازی دانا) با دُز ۲۰۰ میلی گرم داده شد. به گروه دوم به مدت یک هفته رأس ساعت ۱۰ صبح یک لیوان دم کرده گل محمدی داده شد. برای تهیه هر لیوان دم کرده مقدار یک گرم گل محمدی خشک تحت تأیید و ساخت کارخانه گل کوه که جهت تسهیل استفاده به صورت چای کیسه ای ساخته شده بود در ۲۵۰ میلی لیتر آب جوش به مدت ۱۰ دقیقه قرار داده شد.

خون گیری

خون گیری از داوطلبان یک بار قبل از مصرف دم کرده و یا ویتامین E و در چهار نوبت و در زمان های یک ساعت بعد از آخرین بار مصرف ویتامین E و دم کرده، ۲۴ ساعت، ۹۶ ساعت و یک هفته بعد از آخرین بار مصرف در لوله های هپارینه صورت گرفت. از هر داوطلب مقدار ۵/۰ میلی لیتر خون محیطی کامل به ۵/۴ میلی لیتر محیط کشت RPMI (Biosera) حاوی ۲۰ درصد FBS (Biosera)، ۰/۰۵ میلی لیتر آنتی بیوتیک (پنیسیلین / استرپتومایسین) (Biosera) و ۰/۲ میلی لیتر فیتوهماگلوتینین1 (Gibco) اضافه شد. برای هر فرد دو محیط کشت موازی تهیه شد.

تیمار با اشعه

محیط های کشت تهیه شده از هر داوطلب در فلاسک های کشت 25T ـ تحت تابش 2Gy اشعه X توسط دستگاه رادیوتراپی Co60 بیمارستان امید مشهد ـ با شدت ۰/۹۹ گری در ثانیه قرار گرفت.

برداشت سلولی

به محیط های سلولی ۴۸ ساعت پس از شروع کشت، سایتوکالاسین2b (amgiS) با غلظت ۶ میکرولیتر در میلی لیتر اضافه شد. برداشت سلولی ۲۴ ساعت پس از تیمار با سایتوکالاسین b صورت پذیرفت. روش برداشت بر اساس روش پیشنهادی Fenech انجام شد [۱۰]. پس از جداکردن سلول ها از محیط کشت توسط سانتریفیوژ، محلول هایپوتونیک KCl به مدت ۲۰ دقیقه به آن ها اضافه شد. دو بار شست وشوی سلولی با محلول فیکساتور (متانول ۹: استیک اسید ۱) انجام شد و در پایان سلول ها در ۰/۵ میلی لیتر فیکساتور معلق شدند. از سلول های به دست آمده از هر محیط کشت حداقل چهار لام میکروسکپی با پرتاب کردن چند قطره از سوسپانسیون سلولی حاصله تهیه شد.

رنگ آمیزی و شمارش سلولی

رنگ آمیزی لام ها با استفاده از گیمسای ۱۰ درصد و در مدت ۲۰ دقیقه انجام شد. لام ها پس از شست وشو و خشک شدن در معرض هوا در زیر میکروسکوپ نوری با درشت نمایی ۱۰۰۰ xبررسی شدند. بر روی هر لام حداقل ۵۰۰ سلول دوهسته ای مورد بررسی دقیق قرار گرفتند و شمارش شدند. در سلول های دوهسته ای شمارش شده، تعداد آن هایی که حاوی میکرونوکلئوس بودند مشخص شد. فراوانی میکرونوکلئوس در هر لام از فرمول شماره ۱ به دست آمد:

آنالیز آماری

تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه توسط نرم افزار MINITAB انجام شد. در این تحلیل گروه های کنترل با تیمار و همچنین تیمار های مختلف با یکدیگر مقایسه شدند. داده ها با استفاده از نرم افزار Excel به صورت نمودار ترسیم شد.

یافته ها

استفاده از سیتوکالاسین b باعث توقف سیتوکینز و ایجاد سلول های دوهسته ای می شود. این سلول ها زیر میکروسکوپ به راحتی قابل مشاهده هستند (تصویر شماره ۱). ایجاد آسیب های کروموزومی از نوع جاماندن قطعات کروموزومی ناشی از شکستگی و یا کل کروموزوم به صورت ریز هسته هایی درون سیتوپلاسم این نوع سلول ها دیده خواهند شد (تصویر شماره ۲). افزایش در فراوانی سلول های دوهسته ای دارای میکرونوکلئوس بیانگر افزایش صدمات کروموزومی است.

تأثیر تابش اشعه X

تابش اشعه ایکس با دُز 2Gy باعث افزایش معنی دار فراوانی میکرونوکلئوس در سلول های دوهسته ای شد (P<۰/۰۵). در نتیجه تابش اشعه، فراوانی میکرونوکلئوس در سلول های تابش دیده به ۹/۳۳ درصد در مقایسه با حالت کنترل (۰/۱۳۲ درصد) افزایش یافت (تصویر شماره ۱).

مصرف ویتامین E

نتایج بررسی فراوانی میکرونوکلئوس در داوطلبینی که به مدت یک هفته ویتامین E با دُز ۲۰۰ میلی گرم دریافت کرده بودند نشان داد که این رژیم مصرفی باعث افزایش فراوانی میکرونوکلئوس در لنفوسیت های خون محیطی این افراد نشده است. فراوانی میکرونوکلئوس در این افراد با حالت کنترل که هیچ دارویی مصرف نکرده اند تفاوت معنی داری را نشان نمی دهد (تصویر شماره ۱).

مصرف دم کرده گل محمدی

نتایج مصرف یک هفته دم کرده گل محمدی بر افزایش فراوانی میکرونوکلئوس در داوطلبین دلالت ندارد. فراوانی میکرونوکلئوس در این افراد تفاوت معنی داری را با حالت کنترل نشان نداد (تصویر شماره ۳).

تابش اشعه پس از مصرف ویتامین E

فراوانی میکرونوکلئوس در سلول های دوهسته ای داوطلبینی که به مدت یک هفته ویتامین E با دُز ۲۰۰ میلی گرم مصرف کرده بودند در زمان های مختلف پس از تابش اشعه X بررسی شد. نتایج نشان می دهند که فراوانی میکرونوکلئوس تنها یک ساعت پس از آخرین مصرف ویتامین کاهش معنی داری در مقایسه با حالت تابش بدون مصرف ویتامین داشته است (P<۰/۰۵). فراوانی میکرونوکلئوس پس از تابش اشعه X در زمان های ۲۴ ساعت، ۹۶ ساعت و یک هفته پس از مصرف ویتامین E کاهشی را نشان نداد. در این زمان ها این فروانی تفاوت معنی داری را با حالت تابش اشعه بدون مصرف ویتامین ندارد (تصویر شماره ۳).

تابش اشعه پس از مصرف دم کرده گل محمدی

مصرف دم کرده گل محمدی به مدت یک هفته باعث کاهش معنی دار در فراوانی میکرونوکلئوس های القایی توسط تابش اشعه X شده است (P<۰/۰۵). این فراوانی در حالتی که تابش اشعه یک ساعت پس از آخرین مصرف دم کرده بوده است، تا نصف حالت تابش اشعه بدون مصرف دم کرده است. دم کرده گل محمدی در زمان های مختلف پس از مصرف (۲۴ ساعت، ۹۶ ساعت و یک هفته بعد)، تغییری را در فراوانی میکرونوکلئوس های القا شده توسط تابش اشعه X در مقایسه با حالتی که مصرف دم کرده صورت نگرفته، باعث نشده است (تصویر شماره ۳).

مقایسه فروانی میکرونوکلئوس پس از مصرف ویتامین E و دم کرده گل محمدی

نتایج مقایسه فراوانی میکرونوکلئوس های القایی توسط اشعه X با دُز 2Gy پس از مصرف ویتامین E و دم کرده گل محمدی در تصویر شماره ۱ آمده است. نتایج نشان می دهد که کاهش در فراوانی میکرونوکلئوس های القایی توسط تابش اشعه X در دو حالت پس از مصرف ویتامین E و دم کرده گل محمدی تفاوت معنی داری ندارند. یک هفته مصرف ویتامین E و دم کرده گل محمدی هر دو باعث کاهش حدود ۴۰ و ۴۴ درصدی در فراوانی آن شده اند (P<۰/۰۵). در هر دو حالت این کاهش فقط یک ساعت پس از آخرین مصرف صورت پذیرفته و در زمان های بعد از آن کاهش در فراوانی میکرونوکلئوس های القایی مشاهده نمی شود.

بحث

جهت بررسی تأثیر محافظتی ویتامین E و دم کرده گل محمدی از آزمون میکرونوکلئوس استفاده شد. آزمون میکرونوکلئوس در مطالعات مختلفی به عنوان روشی مطمئن و کارآمد جهت بررسی آثار کلاستوژنیک و آنیوژنیک مواد شیمیایی و عوامل فیزیکی مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش می توان آسیب هایی را که منجر به شکست کروموزوم ها و یا اختلال در مهاجرت آن ها در تقسیمات سلولی می شود، تشخیص داد. به این ترتیب که قطعات کروموزومی بدون سانترومرو یا کروموزوم های جدامانده از مهاجرت به قطبین سلول، پس از تقسیم میتوز، به صورت یک یا چند ریزهسته ثانوی که از هسته اصلی کوچک ترند، در سیتوپلاسم ظاهر می شوند. سادگی نسبی تکنیک و ارتباط میان بروز ناهنجاری و تشکیل میکرونوکلئوس سبب شده است تا این آزمون به عنوان یکی از شاخص های اصلی برای تأیید قابل استفاده بودن داروها و ترکیبات گوناگون مورد استفاده قرار گیرد [۱۱].

در این تحقیق، تأثیر محافظت کروموزومی ویتامین E و دم کرده گل محمدی در برابر تابش اشعه X مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که مصرف یک هفته ای ویتامین E و دم کرده گل محمدی می تواند به کاهش صدمات کروموزومی القایی توسط اشعه X بینجامد. کاهش صدمات کروموزومی ناشی از مصرف این دو، یک ساعت پس از آخرین مصرف مشاهده شد و در زمان بعد از آن اثر محافظتی کاهش یافت.

جلوگیری از اثرات مخرب تابش اشعه و یا کاهش این اثرات از جمله موارد مهمی است که در سال های اخیر زیاد مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به استفاده گسترده ای که از انواع اشعه های یونیزان در امور تشخیصی و درمانی می شود، یافتن محافظت کننده هایی با توانایی به حداقل رساندن صدمات ناشی از پرتوگیری، کمک بزرگی به افرادی که به دلایل شغلی و یا درمانی در معرض آن قرار می گیرند، خواهد کرد؛ بنابراین امروزه تلاش های زیادی برای یافتن محافظت کننده های پرتوی با حداقل اثرات جانبی انجام می پذیرد [۱۲].

در راستای این تلاش ها، در مطالعه حاضر تأثیر حفاظت اشعه ای دم کرده گل محمدی در مقایسه با ویتامین E در زمان های مختلف پس از آخرین مصرف، بررسی شد. ویتامین E و مشتقات آن از دیرباز به عنوان عوامل محافظت کننده اشعه شناخته شده اند. ویتامین E با توانایی جمع آوری رادیکال های آزاد ناشی از استرس های اکسیداتیو قادر به کاهش اثرات مخرب تابش اشعه یونیزان است [۱۴ ،۱۳].

در مطالعه حاضر تابش 2Gy اشعه گاما به نمونه خون داوطلبین قبل از مصرف ویتامین یا دم کرده گل محمدی باعث افزایش فراوانی میکرونوکلئوس شده است. افزایش در فراوانی میکرونوکلئوس بیانگر صدمات کروموزومی القایی توسط اشعه است. تابش اشعه به سلول با ایجاد موجی از رادیکال های آزاد، دلیل اصلی القای صدمات کروموزمی است [۱۵]. در سایر مطالعات به میزان مشابهی با مطالعه حاضر اشعه یونیزان باعث افزایش فراوانی میکرونوکلئوس در لنفوسیت های خون محیطی، شده است [۱۸-۱۶، ۷].

مصرف یک هفته ای ویتامین E قادر به کاهش صدمات کروموزومی القایی با تابش اشعه گاماست. در زمان های مختلف تابش، ویتامین E تنها درست پس از آخرین مصرف، باعث کاهش صدمات کروموزومی القایی توسط اشعه شد؛ بنابراین به نظر می رسد توانایی حفاظت اشعه ای این ویتامین گذراست و در زمان های طولانی تر پس از مصرف، این توانایی کاهش خواهد یافت. مشابه این یافته در مطالعه دیگری نیز گزارش شده است. در مطالعه صورت پذیرفته توسط رستمی و همکاران، ویتامین E تنها یک ساعت پس از مصرف، قادر به کاهش فراوانی مکیرونوکلئوس در لنفوسیت های خون محیطی القایی توسط اشعه X بوده است [۱۳]. بنابر این به نظر می رسد اگرچه ویتامین E از جمله ویتامین های محلول در چربی است که بدن قادر به ذخیره آن در کبد است، اما فرم ذخیره شده و سپس آزاد شده آن از کبد، قادر به فعالیت آنتی اکسیدانی برای مقابله با اثرات مخرب تابش اشعه نیست.

مصرف یک هفته ای گیاه گل محمدی در افراد داوطلب باعث القای صدمات کروموزومی نشد. مطالعه تأثیرات سیتوتوکسیک و ژنوتوکسیک این گیاه نشان دهنده تأثیرات منفی بسیار پایین این گیاه است [۱۹]. بررسی نتایج نشان می دهد که دم کرده این گیاه قادر به محافظت لنفوسیت های خون محیطی داوطلبین در برابر تابش اشعه گاماست. در خصوص تأثیر محافظتی دم کرده گل محمدی نتایج، مشابه تأثیرات ویتامین E است. دم کرده گل محمدی نیز تنها قادر به کاهش صدمات کروموزومی در زمان تابش یک ساعت پس از آخرین مصرف است. این گیاه سرشار از ترکیبات فنلی از جنس کاتچین و فلاونوئیدی است [۲۰]. بنابراین تأثیر محافظت اشعه این گیاه ممکن است به دلیل وجود همین ترکیبات باشد. مطالعات متعددی تأثیر حفاظتی ترکیبات حاوی کاتچین را نشان داده است [۲۱-۲۳]. از آنجایی که این ترکیبات عموماً محلول در آب هستند، بنابراین از بین رفتن تأثیر حفاظتی دم کرده در زمان های ۲۴ ساعت، ۹۶ ساعت و یک هفته پس از اخرین مصرف به دلیل دفع ترکیبات مؤثره از بدن افراد است.

نتیجه گیری

نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد که دم کرده گل محمدی می تواند در زمان های کوتاه پس از مصرف به عنوان محافظت کننده اشعه مناسب در افرادی که به دلایل مختلف تحت تابش اشعه یونیزان قرار می گیرند باشد. دم کرده این گیاه با داشتن اثر محافظتی مشابه ویتامین E از دیرباز به عنوان یک نوشیدنی مورد استفاده قرار می گرفته است. بنابراین امکان استفاده روزمره آن به عنوان یک دم نوش در دسترس، می تواند مورد استفاده افرادی که مخصوصاً به دلایل کاری در معرض تابش مداوم ناخواسته هستند، قرار بگیرد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

انجام این مطالعه طبق نامه تأییدیه کمیته اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی با شماره ۲۱۲۷۲ مورد تأیید بوده است.

حامی مالی

این مطالعه با هزینه شخصی انجام شده است.

مشارکت نویسندگان

تمامی نویسندگان در آماده سازی این مقاله مشارکت داشته اند.

تعارض منافع

بنا به اظهار نویسندگان، این مقاله هیچ گونه تعارض منافعی ندارد.

تشکر و قدردانی

نویسندگان مقاله برخود لازم می دانند از همکاری صمیمانه پرسنل آزمایشگاه ژنتیک دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد قدردانی و تشکر کنند.

References

1. Reisz JA, Bansal N, Qian J, Zhao W, Furdui CM. Effects of ionizing radiation on biological molecules--mechanisms of damage and emerging methods of detection. Antioxidants & Redox Signaling. 2014; 21(2):260-92. [DOI:10.1089/ars.2013.5489] [PMID] [PMCID]
2. Thomas MJ. The role of free radicals and antioxidants. Nutrition. 2000; 16(7-8):716-8. [DOI:10.1016/S0899-9007(00)00343-9]
3. Alkadi H. A review on free radicals and antioxidants. Infectious Disorders Drug Targets. 2020; 20(1):16-26. [DOI:10.2174/1871526518666180628124323] [PMID]
4. Sharma GN, Gupta G, Sharma P. A comprehensive review of free radicals, antioxidants, and their relationship with human ailments. Critical Reviews in Eukaryotic Gene Expression. 2018; 28(2):139-54. [DOI:10.1615/CritRevEukaryotGeneExpr.2018022258] [PMID]
5. Limoli CL, Giedzinski E, Morgan WF, Swarts SG, Jones GDD, Hyun W. Persistent oxidative stress in chromosomally unstable cells. Cancer Research. 2003; 63(12):3107-11. [PMID]
6. Kuntić VS, Stanković MB, Vujić ZB, Brborić JS, Uskoković‐Marković SM. Radioprotectors - the evergreen topic. Chemistry & Biodiversity. 2013; 10(10):1791-803. [DOI:10.1002/cbdv.201300054] [PMID]
7. Hosseinimehr SJ. Beneficial effects of natural products on cells during ionizing radiation. Reviews on Environmental Health. 2014; 29(4):341-53. [DOI:10.1515/reveh-2014-0037] [PMID]
8. Kalim MD, Bhattacharyya D, Banerjee A, Chattopadhyay Sh. Oxidative DNA damage preventive activity and antioxidant potential of plants used in Unani system of medicine. BMC Complementary and Alternative Medicine. 2010; 10:77. [DOI:10.1186/1472-6882-10-77] [PMID] [PMCID]
9. Jafari M, Zarban A, Pham S, Wang T. Rosa damascena decreased mortality in adult Drosophila. Journal of Medicinal Food. 2008; 11(1):9-13. [DOI:10.1089/jmf.2007.546] [PMID]
10. Fenech M, Morley AA. Measurement of micronuclei in lymphocytes. Mutation Research/Environmental Mutagenesis and Related Subjects. 1985; 147(1-2):29-36. [DOI:10.1016/0165-1161(85)90015-9]
11. Fenech M. In vitro micronucleus technique to predict chemosensitivity. In: Blumenthal RD, editor. Chemosensitivity: Volume II, Methods in Molecular Medicine™. Vol. 111. Totowa, NJ: Humana Press; 2005. p. 3-32. [DOI:10.1385/1-59259-889-7:003] [PMID]
12. Smith TA, Kirkpatrick DR, Smith S, Smith TK, Pearson T, Kailasam A, et al. Radioprotective agents to prevent cellular damage due to ionizing radiation. Journal of Translational Medicine. 2017; 15:232. [DOI:10.1186/s12967-017-1338-x] [PMID] [PMCID]
13. Rostami A, Moosavi SA, Changizi V, Abbasian Ardakani A. Radioprotective effects of selenium and vitamin-E against 6MV X-rays in human blood lymphocytes by micronucleus assay. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. 2016; 30:367. [PMID] [PMCID]
14. Singh VK, Beattie LA, Seed TM. Vitamin E: Tocopherols and tocotrienols as potential radiation countermeasures. Journal of Radiation Research. 2013; 54(6):973-88. [DOI:10.1093/jrr/rrt048] [PMID] [PMCID]
15. Zhao W, Diz DI, Robbins ME. Oxidative damage pathways in relation to normal tissue injury. The British Journal of Radiology. 2007; 80(1):S23-S31. [DOI:10.1259/bjr/18237646] [PMID]
16. Hosseinimehr SJ, Nobakht R, Ghasemi A, Allahverdi Pourfallah T. Radioprotective effect of mefenamic acid against radiation-induced genotoxicity in human lymphocytes. Radiation Oncology Journal. 2015; 33(3):256-60. [DOI:10.3857/roj.2015.33.3.256] [PMID] [PMCID]
17. Hosseinimehr SJ, Fathi M, Ghasemi A, Rezaeian Shiadeh SN, Allahverdi Pourfallah T. Celecoxib mitigates genotoxicity induced by ionizing radiation in human blood lymphocytes. Res Pharm Sci. 2017; 12(1):82-7. [DOI:10.4103/1735-5362.199051] [PMID] [PMCID]
18. Zal Z, Ghasemi A, Azizi Sh, Asgarian-Omran H, Montazeri A, Hosseinimehr SJ. Radioprotective effect of cerium oxide nanoparticles against genotoxicity induced by ionizing radiation on human lymphocytes. Current Radiopharmaceuticals. 2018; 11(2):109-15. [DOI:10.2174/1874471011666180528095203] [PMID]
19. Shokrzadeh M, Habibi E, Modanloo M. Cytotoxic and genotoxic studies of essential oil from Rosa damascene Mill., Kashan, Iran. Medicinski Glasnik (Zenica). 2017; 14(2):152-7. [PMID]
20. Safari MR, Azizi O, Heidary SS, Kheiripour N, Pouyandeh Ravan AR. Antiglycation and antioxidant activity of four Iranian medical plant extracts. Journal of Pharmacopuncture. 2018; 21(2):82-9. [DOI:10.3831/KPI.2018.21.010] [PMID] [PMCID]
21. Modak A, Chakraborty A, Das SK. Black tea extract protects against γ-radiation-induced membrane damage of human erythrocytes. Indian Journal of Experimental Biology. 2016; 54(11):745-52. http://nopr.niscair.res.in/handle/123456789/36896
22. Ding J, Wang H, Wu ZB, Zhao J, Zhang S, Li W. Protection of murine spermatogenesis against ionizing radiation-induced testicular injury by a green tea polyphenol. Biology of Reproduction. 2015; 92(1):6. [DOI:10.1095/biolreprod.114.122333] [PMID]
23. Nair CKK, Salvi VP. Protection of DNA from gamma-radiation induced strand breaks by Epicatechin. Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis. 2008; 650(1):48-54. [DOI:10.1016/j.mrgentox.2007.10.001] [PMID]