مقدمه
پنجمین مجموعه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (2013)، ویژگی مهم اختلال سوء‌مصرف مواد را وجود یکی از نشانه‌های شناختی، رفتاری و فیزیولوژیکی می‌داند که افراد با وجود مشکلات قابل توجه سوء‌مصرف، هنوز به مصرف مواد ادامه می‌دهند. تصور اکثر افراد جامعه در مورد سوء‌مصرف مواد این است که این پدیده، مردانه است؛ در حالی که زنان همپای مردان در این ورطه پیش می‌روند؛ به طوری که آمارها از افزایش تدریجی تعداد زنان مبتلا به سوءمصرف مواد خبر می‌دهند [1].بر اساس آخرین گزارش جهانی مواد مخدر، حدود 35 میلیون نفر در سرتا‌سر جهان، از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج می‌برند [2]. گزارش‌های اخیر سازمان ملل در مورد جنسیت و سوءمصرف مواد مخدر نشان می‌دهد که حدود 10 درصد از مصرف‌کنندگان مواد مخدر را زنان تشکیل می‌دهند [3]. در ایران هم روند اعتیاد از تک‌جنسیتی به سمت دوجنسیتی می‌رود و شاهد روند زنانه شدن اعتیاد هستیم [4]. البته سوءمصرف مواد مخدر در زنان معضلی چند‌وجهی است و عوامل متعددی در بروز و اشاعه آن مؤثر است. از طرفی نیز آسیب‌های جبران‌ناپذیر بر فرد، خانواده و جامعه دارد [5].
تحمل پریشانی پایین می‌تواند یکی از عوامل زمینه‌ساز انواع سوء‌مصرف مواد در نظر گرفته شود. تحمل پریشانی اغلب به عنوان توانایی ادراک‌شده خود‌گزارشی یک فرد برای تجربه و تحمل حالت‌های هیجانی منفی [6] یا توانایی رفتاری در مداومت بر رفتار معطوف به هدف در زمان تجربه پریشانی عاطفی تعریف می‌شود. همچنین از بُعد جسمانی رفتاری، تحمل پریشانی به عنوان توانایی تحمل حالت‌های فیزیولوژیکی آزارنده تعریف می‌شود [7]. در حال حاضر هیچ مدل یکپارچه فراگیری برای تحمل پریشانی وجود ندارد. تعدادی از نویسندگان آخرین مدل‌های ساختاری ممکن را تعریف کرده‌اند که برای ادغام کار روی این سازه و سازه‌های مرتبط تلاش می‌کنند [8]. تحمل پریشانی به طور فزاینده‌ای به عنوان یک ساختار مهم در ریشه بینشی جدید درباره شروع و ابقای آسیب‌های روانی و همچنین پیشگیری و درمان مشاهده شده است [9]. افراد با تحمل پریشانی پایین در یک تلاش غلط برای مقابله با هیجانات منفی خود درگیر بی‌نظمی رفتاری می‌شوند و با پرداختن به برخی رفتارهای مخرب مانند مصرف مواد، درصدد تسکین درد هیجانی خود برمی‌آیند [10].
یک راهبرد مقابله‌ای هیجان‌محور، از قبیل مصرف الکل و سایر مواد ممکن است منتج به خلاصی سریع افراد از هیجانات منفی شود. این راهبرد به‌خصوص برای کسانی که تحمل پریشانی پایینی دارند شیوه‌ای مناسب به شمار می‌رود [11]. استفاده مداوم از سیگار جهت کاهش حالات هیجانی منفی ممکن است به خاطر ناتوانی این افراد در تحمل هیجانات منفی باشد [12]. یافته‌های پژوهش داگترس و همکاران روی سی نفر نوجوان سفیدپوست و سیاه پوست آمریکایی حاکی از این بود که تحمل پریشانی پایین، خطر ابتلا به مصرف الکل در میان سفیدپوستان، رفتار بزهکارانه در میان سیاه‌پوستان و نشانه‌های اختلالات درونی‌سازی در میان زنان را افزایش می‌دهد [13]. موسچاک و همکاران نشان دادند که تحمل پریشانی پایین با سطوح بالای جست‌وجوی کوکائین و رفتارهای تکانشی ارتباط دارد [14]. فروزانفر و همکاران نیز در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که مشاوره گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد، باعث افزایش تحمل پریشانی و کاهش حساسیت اضطرابی زنان وابسته به سوءمصرف مواد شد [15].
از طرفی دیگر نظر به نقش تعلیم و تربیت فرزندان ضروری است به وضعیت نابهنجار زنان وابسته به سوءمصرف مواد توجه شود و راهکارهایی برای بعد از رهایی از اعتیاد در نظر گرفته شود. از این رو پرداختن به آموزش خانواده جهت پیشگیری از آسیب‌ها ضروری به نظر می‌رسد [16] و تلاش برای استحکام و تدام خانواده و ارضای نیازهای عاطفی و روانی اعضا، به‌ویژه همسران از اهمیت زیادی برخوردار است [17]؛ چراکه بچه‌هایی که با مادر مبتلا به سوءمصرف مواد زندگی می‌کنند ضربه‌های روانی شدیدی را تجربه کرده و از مشکلات عدیده‌ای رنج می‌برند [18]. هرچه میزان زندگی با والدین مبتلا به سوءمصرف مواد طولانی‌تر باشد فرزندان بیشتر دچار بیماری‌های جسمی و اختلالات عصبی می‌شوند [19].      
کیفیت روابط زناشویی نقش مهمی بر سلامت روان‌شناختی اعضای خانواده و مصرف‌کنندگان مواد مخدر دارد و اگر تعارض‌های اجتناب‌ناپذیر زوج‌ها شدید باشد، تأثیرات جسمی و روان‌شناختی مخربی خواهد داشت [20]. آموزش غنی‌سازی روابط زوجین بر اساس نظریه انتخاب رویکردی آموزشی برای ارتقای روابط زوج‌هاست و هدف آن کمک به زوج‌ها برای آگاهی از واقعیت، کاوش رفتار مثبت و مخرب خود، گسترش همدلی و صمیمیت و رشد ارتباط مؤثر و مهارت حل مسئله است [21]. فتح‌اله زاده همکاران در پژوهشی نشان دادند غنی‌سازی زندگی زناشویی بر اساس نظریه انتخاب بر کیفیت زندگی زناشویی صمیمیت زوجین اثر‌گذار است [22]. پورحیدری و همکاران نیز در پژوهشی نشان دادند آموزش غنی‌سازی روابط موجب سازگاری زوجین می‌شود [23]. همچنین آقا یوسفی و همکاران در پژوهشی تحت عنوان «تأثیر آموزش غنی‌سازی ارتباط بین‌فردی بر رضایت زناشویی همسران معتادین» به این نتیجه دست یافتند که آموزش غنی‌سازی ارتباط بین‌فردی در حل تعارض، ابراز آشکار خود، پذیرنده‌تر بودن، ایجاد مهارت‌های صحبت کردن، ایجاد مهارت‌های تغییر خود و درنهایت کمک به تغییر همسر می‌تواند کمک کند [24].
خلأ پژوهش حاضر در چند جنبه مشاهده می‌شود. در درجه نخست مطابق با بررسی‌های پژوهشگر تاکنون مطالعه‌ای منسجم که به بررسی غنی‌سازی روابط زوجین بر تحمل پریشانی زنان رهاشده از مصرف مواد پرداخته و در فضای علمی منتشر شده باشد یافت نشد. در درجه دوم بررسی پیشینه پژوهش بیانگر آن است که معدود مطالعات انجام‌گرفته دارای محدودیت‌هایی از جمله عدم پیگیری جهت اطمینان از تداوم اثربخشی مداخله، عدم توانایی جهت کسب مجوز جهت ورود به کمپ‌های ترک اعتیاد زنان، عدم توانایی در به دست آوردن آمار تعداد گروه‌های NA زنان و تعداد اعضای آن‌ها در شهرستان و محدودیت زمانی بوده‌اند که سعی بر این شد در این پژوهش این محدودیت‌ها و مشکلات از میان برداشته شود. در درجه سوم مطالعات نشان‌دهنده آن هستند که راهبردهای مختلفی از جمله بازسازی شناختی و راهبردهای خودکنترلی در زنان رها‌شده از مصرف مواد به کار برده شده است، اما روابط با همسر و آموزش بهبود کیفیت زندگی مؤلفه‌های جدیدی هستند که می‌توانند در پژوهش‌ها وارد شوند.
مهم‌ترین دورنمای این تحقیق پیشگیری از ورود کودکان این زنان به چرخه بزه و اعتیاد در جامعه است. با کمک به زنان رها‌شده از مصرف مواد مخدر، درواقع خانواده‌های آنان را نجات داده‌ایم و مادر را به عنوان سرپرست به فرزندانش بازگردانده‌ایم. در زنان نسبت به مردان مشکلات بهداشتی و سلامت مرتبط با مصرف مواد سریع‌تر شکل می‌گیرد [25]. 
در زنان نسبت به مردان مشکلات بهداشتی و سلامت مرتبط با مصرف مواد سریع‌تر شکل می‌گیرد [25]. با توجه به اینکه امروزه اعتیاد و مصرف مواد به عنوان یک معضل روزافزون و در میان زنان ایرانی گسترش یافته است و زنان وابسته به مصرف مواد از گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه‌اند، از جنبه‌های گوناگون از جمله، خطر قرار گرفتن در معرض فحشا و تولد کودکان معتاد و ابتلا به بیماری ایدز، لازم است مورد توجه قرار بگیرند. 
با افزایش تحمل پریشانی زنان رها‌شده از مصرف مواد، شانس داشتن مادر و در اصل شانس داشتن خانواده و سقف ثابت به این کودکان داده می‌شود. همچنین این کودکان فرصت رشد سالم را با کمک‌های جامعه و نهادهای اجتماعی به دست می‌آورند. با انجام پژوهش روی متغیرهای مذکور، نقش این متغیرها در پیشینه پژوهش پررنگ‌تر شده و توجه پژوهشگران و درمانگران این حوزه به متغیرهای مورد‌بررسی جلب خواهد شد و زمینه‌ کار روی این متغیرها فراهم می‌آید؛ بنابراین با توجه به مطالب مطرح‌شده هدف این پژوهش تعیین اثربخشی غنی‌سازی روابط زوجین بر تحمل پریشانی زنان رها‌شده از مصرف مواد مخدر بود.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از جمله طرح‌های نیمه‌آزمایشی با پیش‌آزمون، پس‌آزمون و آزمون پیگیری با گروه کنترل بود. ابتدا از بین زنان رها‌شده از مصرف مواد چهل نفر انتخاب شدند و با توجه به روش پژوهش که حداقل پانزده نفر برای هر گروه توصیه می‌شود [26] به صورت تصادفی بیست نفر در گروه آزمایشی و بیست نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. ملاک‌ ورود به پژوهش به این عبارت بود: زنانی که متأهل بودند، زنانی که امکان شرکت در جلسات آموزشی به همراه همسر خود را داشتند، هیچ‌یک از زوجین دچار اختلال روانی و یا اختلالات شخصیت نباشند (سنجش این ملاک از طریق مصاحبه وضعیت روانی صورت گرفت)، همسران مبتلا به سوءمصرف مواد مخدر نباشند، افراد بیماری خاص یا دردهایی که مانع از مشارکت در جلسات شود را نداشته باشند. معیارهای خروج نیز به این قرار بود: تعداد جلسات غیبت بیش از سه جلسه باشد، در طی اجرای برنامه عود صورت گیرد یا همسرانی که قبلاً مبتلا به سوءمصرف مواد بوده‌اند دچار عود شوند.
جهت اجرا بعد از تصویب پروپوزال و اخذ کد اخلاق به شناسه IR.IAU.NEYSHABUR.REC.1398.002 با مراجعه به کمپ ترک اعتیاد زنان، لیستی تهیه شد و پس از کسب تمایل جهت شرکت در پژوهش چهل نفر انتخاب شدند و به صورت تصادفی در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند.
در مرحله بعد کلیه آزمودنی‌ها مورد سنجش قرار گرفته و آزمودنی‌های گروه آزمایش در جلسات غنی‌سازی روابط زوجین شرکت کردند و آزمودنی‌های گروه کنترل در لیست انتظار باقی ماندند که محتوای جلسات در جدول شماره 1 آمده است. 



پس از پایان دوره آموزشی و بعد از طی مدت سه ماه مجدداً پس‌آزمون و آزمون پیگیری گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، تحلیل واریانس چند‌متغیره با اندازه‌گیری‌های مکرراستفاده شد. تحلیل‌های فوق با کمک نرم‌افزار انجام گرفت.
 غنی‌سازی روابط زوجین بر اساس نظریه انتخاب و بر اساس مدل دوبا، گراهام، بریتزمن و میناترا (2009) بود که از طریق الگوی WDEP که در آن W معادل خواسته‌ها و نیازها، D بیانگر عمل و انجام دادن، E بیانگر خودسنجی و P بیانگر برنامه‌ریزی است در سه مرحله شش‌جلسه‌ای (هر جلسه90 دقیقه) به شرح زیر اجرا شد.
در این پژوهش از ابزار زیر استفاده شد: 
پرسش‌نامه تحمل پریشانی: این پرسش‌نامه توسط سیمونز و گاهر طراحی شده که شامل پانزده سؤال است. گویه‌های این مقیاس، تحمل پریشانی را بر اساس توانمندی‌های فرد برای تحمل پریشانی هیجانی، ارزیابی ذهنی پریشانی، میزان توجه به هیجانات منفی در صورت وقوع، اقدام‌های تنطیم‌کننده برای تسکین پریشانی موردسنجش قرار می‌دهند. ضرایب آلفا در نمونه اصلی این پرسش‌نامه برای خرده‌مقیاس‌ها از 0/70 تا 0/82 و برای کل مقیاس 0/82 گزارش شده است. همچنین روایی ملاکی و هم‌گرایی خوبی نیز داشته است [11]. در پژوهش اسماعیلی‌نسب و همکاران، آلفای کرونباخ کل مقیاس 86 درصد به دست آمد [27]. عزیزی و همکاران نیز میزان آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه را 67 درصد و اعتبار بازآزمایی این پرسش‌نامه را 79 درصد گزارش کردند. نقطه برش مقیاس تحمل پریشانی نمره کمتر از 28 است. نمره بیش از این نشانگر تحمل پریشانی زیاد است. نمره‌گذاری به صورت طیف لیکرت 5درجه‌ای بوده که از توافق کامل تا عدم توافق کامل نمره‌دهی می‌شود. ضریب اعتبار (آلفای کرونباخ) در نمونه ایرانی 0/82 گزارش شد.
یافته‌ها
جدول شماره 2 یافته‌های جمعیت شناختی آزمودنی ها را نشان می‌دهد. 


 
در جدول شماره 3 اطلاعات توصیفی متناظر با متغیر پژوهش ارائه شده است.



یافته‌ها نشان می‌دهد که غنی‌سازی روابط زوجین باعث بهبود وضعیت زنان شرکت‌کننده در پژوهش می‌شود؛ میانگین تحمل پریشانی در گروه آزمایش در مرحله پیش‌آزمون از 34/533 به 42/80 در مرحله پس‌آزمون افزایش یافته است و در مرحله پیگیری میانگین به 42/533 رسیده است. در گروه کنترل میانگین تحمل پریشانی تقریباً در هر سه مرحله نزدیک به هم بوده است و تغییرات چندانی در این خصوص به چشم نمی‌خورد
فرضیه پژوهش مبنی بر این بود که غنی‌سازی روابط زوجین بر تحمل پریشانی زنان رها‌شده از مصرف مواد تأثیر دارد. برای بررسی معناداری تفاوت بین نمرات تحمل پریشانی در دو گروه آزمایش و کنترل، از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر استفاده شد. قبل از انجام آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر، جهت رعایت پیش‌فرض‌ها، نتایج آزمون‌های M باکس، کرویت موچلی، و لوین بررسی شد. از آنجایی که آزمون M باکس برای هیچ‌یک از متغیرهای پژوهش معنا‌دار نبود، بنابراین شرط همگنی ماتریس‌های واریانس کوواریانس به‌درستی رعایت شده است. همچنین عدم معنادای هیچ‌یک از متغیرها در آزمون لوین نشان می‌دهد شرط برابری واریانس‌های بین‌گروهی رعایت شده و میزان واریانس خطای متغیرهای وابسته در تمام گروه‌ها مساوی بوده است و بر اساس یافته‌های جدول شماره 4 نتایج آزمون کرویت مخلی نشان می‌دهد که این آزمون نیز برای هیچ‌یک از متغیرها معنی‌دار نبوده و بنابراین فرض برابری واریانس‌های درون آزمودنی‌ها رعایت شده است.



یافته‌ها حاکی از آن است که سطح معناداری برای گروه کنترل و آزمایش بیش از 0/05 است؛ بنابراین فرضیه صفر آزمون مذکور رد نمی‌شود 0/05‌ نتایج بر اساس جدول شماره 5 حاکی از آن است که بین میانگین پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری نمرات مقیاس‌های‌های تحمل پریشانی گروه آزمایش و گروه کنترل تفاوت معنا‌داری وجود دارد (‌P<0/05). 



همچنین معنادار بودن تعامل میان مراحل با گروه آزمایش در متغیرهای مذکور، حاکی از آن است که در مراحل پس‌آزمون و پیگیری، میانگین گروه‌آزمایش به طور معنی‌داری بالاتر از گروه کنترل است.
 برای مقایسه زوجی گروه‌ها نیز از آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که نمرات متغیرهای تحمل پریشانی در گروه آزمایش و گروه کنترل در مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون با یکدیگر اختلاف معنادای داشته است و زنان شرکت‌کننده در پژوهش در دو متغیر مذکور بر اثر غنی‌سازی روابط زوجین بهبود یافته‌اند (جدول شماره 6). 


بحث
نتایج فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه غنی‌سازی روابط زوجین بر تحمل پریشانی زنان رها‌شده از مصرف مواد مخدر تأثیر دارد حاکی از این بود که این آموزش تفاوت معنی‌داری در تحمل پریشانی گروه آزمایش و کنترل در مرحله پس‌آزمون و دوره پیگیری ایجاد کرده است. این یافته‌ها با نتایج موسچاک و همکاران (2017)، داگترس و همکاران (2009) و فروزانفر و همکاران (1396) همسو و هماهنگ است.
 در تبیین نتایج می‌توان گفت از آنجایی که هسته آموزش‌های غنی‌سازی روابط زوجین بر اساس نظریه انتخاب مبتنی بر تمرکز بر رفتار خود، مهار و انتخاب، ایجاد و پذیرش مسئولیت، قبول واقعیت‌های زندگی و عدم انکار آن‌ها، توانایی در ارضای نیازهای اساسی و یادگیری روان‌شناسی مهار درونی، ارزیابی رفتار از جهت درست یا نادرست بودن، داوری کردن در مورد رفتار خود و خودکنترلی است، می‌تواند بر تحمل پریشانی زنان رها‌شده از مصرف مواد تأثیرگذار باشد؛ چراکه تحمل پریشانی سازه‌ای روان‌شناختی به معنای توانمندی افراد برای ایستادگی در مقابل هیجانات منفی است و همان‌طور که سیمونز و گاهر (2005) معتقدند افراد دارای تحمل پریشانی پایین اولاً هیجان را غیر قابل تحمل می‌دانند و نمی‌توانند به پریشانی‌شان رسیدگی کنند، ثانیاً این افراد وجود هیجان را نمی‌پذیرند و از وجود آن شرم دارند؛ زیرا توانایی مقابله‌ای خود را با هیجانات دست‌کم می‌گیرند. 
درجسات آموزشی غنی‌سازی روابط زوجین بر اساس نظریه انتخاب، افراد مهارت هایی مبتنی بر پذیرش واقعیت بدون تلاش برای تغییر را فرا‌گرفته و همچنین می‌آموزند که درد و پریشانی را نمی‌توان به طور کامل حذف یا از آن اجتناب کرد، بلکه توانایی پذیرش واقعیت تغییر‌ناپذیر، خود منجر به کاهش درد و رنج می‌‌شود و افرادی که نمی‌توانند فشارهای زندگی زناشویی را به صورت منطقی مدیریت کنند و به جای تمرکز بر مشکلات و پذیرفتن مسائل برای یافتن راه‌حل بهتر از شیوه‌های اجتنابی استفاده می‌کنند، به احتمال زیاد با شدت گرفتن فشارها و استرس‌های زندگی زناشویی احساس درماندگی کرده و قدرت کمتری برای تحمل پریشانی از خود نشان می‌دهند که باعث افزایش شیوه‌های اجتنابی در برخورد با مسائل می‌شود. علاوه بر آن افراد می‌آموزند که اگر برای تغییر خود تلاش نکنند، اعمال تکانشی جایگزین تلاش برای ایجاد تغییرات مطلوب می‌شود.
همچنین همان‌طور که کلاگ (‌2004‌) بیان می‌دارد آنچه بیش از همه بر تحمل پریشانی افراد تأثیر‌گذار است رابطه و حمایت‌های محیطی است. از آنجا که مداخلات گروه آزمایش به صورت خصوصی و در مرکز مشاوره صورت پذیرفت، پژوهشگر توانست به منظور تسهیل برقراری اتحاد درمانی با زن و شوهر، جوی دوستانه و همدلانه ایجاد ‌کند. رابطه بین پژوهشگر و افراد شرکت‌کننده، مسیر جلب اعتماد را هموار کرد. از این طریق به آن‌ها کمک کرد تا به این باور برسند که فرایند واقعی درمانی به حالشان مفید و سودمند خواهد بود. پژوهشگر بر اساس اعتماد ایجاد‌شده در دست‌یابی به احساس فرایند تعلق در رابطه، به زن و شوهر کمک کرد تا دست به انتخاب‌هایی بزنند که برایشان رضایت‌بخش باشد، انتخاب‌هایی که برای هر دو نفر قابل قبول و لذت‌بخش است.
درواقع زنان رها‌شده از مصرف مواد عموماً کسی را در دنیای کیفی خود نداشتند یا غالباً کسی را در دنیای کیفی خود داشتند که نمی تواستند به صورت رضایت‌بخش با او ارتباط برقرار کنند. برای اینکه درمان شانس موفقیت بیشتری داشته باشد، پژوهشگر تلاش کرد با ایجاد رابطه در دنیای کیفی افراد شرکت‌کننده جا گیرد. پژوهشگر باور دارد اثربخشی مداخله می‌تواند، وارد شدن به دنیای کیفی افراد باشد. زوجین از همین رابطه با پژوهشگر می‌توانستند یاد بگیرند چگونه با افرادی که به آن‌ها نیاز دارند صمیمی شوند.
 نتیجه‌گیری
 با توجه به روند رو به رشد اعتیاد زنان در کشور، آموزش‌های مناسب جزء ضروریات است. بنابراین توصیه می‌شود با آموزش غنی‌سازی روابط زوجین در بهبود تحمل پریشانی زنان رها‌شده از مصرف مواد مخدر گام‌های مؤثری برداشته شود.
محدودیت پژوهش حاضر مربوط به صداقت روایی و مشکلات رفتاری و اخلاقی زنان رها‌شده از مصرف مواد مخدر بود. عدم امنیت شخصی زنان و الگوی عادتی ایشان که در دوران مصرف برایشان شکل گرفته بود موجب می‌شد که در پر کردن پرسش‌نامه‌ها اطلاعات غیرمعتبری اخذ شود. موضوع صداقت و مشکلات رفتاری و اخلاقی چنان پررنگ بود که بعد از رضایت شخصی، جزء مهم‌ترین فاکتورهای انتخاب نمونه در پژوهش وارد شد. 
همچنین عدم اجازه ورود به گروه‌های NA باعث شد محقق جهت ترغیب زنان رها‌شده از مصرف مواد مخدر تا زمان برگزاری جلسات باز گروه‌های NA انتظار بکشد که این باعث طولانی شدن پروسه پژوهش ‌شد. 
همچنین به دلیل عدم آشنایی و اعتماد به پژوهشگر نیاز بود زمان قابل توجهی صرف ایجاد رابطه شود تا امنیت نسبی شکل گیرد.
از جمله محدودیت‌های پژوهشگر در این تحقیق می‌توان به اختلاف طبقه اجتماعی پژوهشگر و شرکت‌کنندگان اشاره کرد. به‌خصوص اینکه بسیاری از اعضای گروه‌های NA نگرش مناسبی نسبت به روانشناس نداشته و بر این باور هستند که روان‌شناس نمی‌تواند مشکلات آن‌ها را درک کند و آن‌ها را بهبود بخشد.پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی مطالعه در سطح مردان نیز انجام شود. همچنین پژوهش‌های آتی به اثربخشی رویکردهای درمانی دیگر پرداخته تا تصویر روشن‌تری از کارایی شیوه‌های درمان ارائه شود و بسته آموزشی غنی‌سازی روابط زوجین به صورت کتاب، جزوه، بروشور و یا لوح فشرده تهیه شود و در اختیار گروهای NA گذاشته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش با کد IR.IAU.NEYSHABUR.REC.1398.002 ثبت شده است و دارای کد اخلاق است.
حامی مالی
مقاله حاضر برگرفته از رساله دکترای تخصصی روان شناسی الهام قاجاری دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور است.
مشارکت نویسندگان
اجرای پروتکل ، اجرا و تدوین نسخه خطی: الهام قاجاری؛ ایده اصلی و بررسی نهایی مقاله: حسن توزنده جانی؛ جمع آوری داده ها ، تجزیه و تحلیل داده ها: حمید نجات
تعارض منافع
 هیچ‌گونه تعارض منافعی بین نویسندگان وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از تمامی کلینیک‌های ترک اعتیاد و به‌خصوص کمپ ترک اعتیاد زنان نیشابور و همچنین از کلیه افرادی که بعد از ترک مواد مخدر محققان را در این پژوهش یاری رساندند، تشکر و قدردانی می‌کنیم.

 

References
1.Sadock BJ, Sadock VA. Kaplan and Sadock's synopsis of psychiatry: Behavioral sciences, clinical psychiatry [N. Pourafkari, Persian trans]. Tehran: Shahrab, Ayandesazan; 2003. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/698442
2.United Nations. World drug report 2019 [Internet]. 2019 [Updated 2019 June 19]. Available from: https://wdr.unodc.org/wdr2019/
3.United Nations. World drug report 2017 [Internet]. 2017 [Updated 2017 June 16]. Available from: https://www.unodc.org/wdr2017/index.html
4.Abasi I, Mohammadkhani P. Family risk factors among women with addiction-related problems: An Integrative review. International Journal of High Risk Behaviors and Addiction. 2016; 5(2):e27071. [DOI:10.5812/ijhrba.27071] [PMID] [PMCID]
5.Qasemi Roshan E. [From women’s addiction to family disorder (Persian)]. Women’s Strategic Studies Quarterly. 2004; 22:130-51. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=198095
6.Simons J, Gaher R. The distress tolerance scale: Development and validation of a self-report measure. Motivation and Emotion. 2005; 29(2):83-102. [DOI:10.1007/s11031-005-7955-3]
7.MacKillop J, de Wit H. The Wiley-Blackwell handbook of addiction psychopharmacology. Hoboken: John Wiley & Sons; 2013. [DOI:10.1002/9781118384404]
8.Bernstein A, Zvolensky MJ, Vujanovic AA, Moos R. Integrating anxiety sensitivity, distress tolerance, andiscomfort intolerance: A hierarchical model of affect sensitivity and tolerance. Behavior Therapy. 2009; 40(3):291-301. [DOI:10.1016/j.beth.2008.08.001] [PMID]
9.Zvolensky MJ, Bernstein A, Vujanovic AA. Distress tolerance: Theory, research, and clinical application. New York: Guilford Press; 2011. https://books.google.com/books?id=70zBvWRE1PcC&dq
10.Keough ME, Riccardi CJ, Timpano KR, Mitchell MA, Schmidt NB. Anxiety symptomatology: The association with distress tolerance and anxiety sensitivity. Behavior Therapy. 2010; 41(4):567-74. [DOI:10.1016/j.beth.2010.04.002] [PMID] [PMCID]
11.Azizi A, Mirzaei A, Shams J. [Correlation between distress tolerance and emotional regulation with students smoking dependence (Persian)]. Hakim Health Systems Research Journal. 2010; 13(1):13-8. http://hakim.hbi.ir/article-1-608-fa.html
12.Brown RA, Lejuez, CW, Kahler CW, Strong DR. Distress tolerance and duration of past smoking cessation attempts. Journal of Abnormal Psychology. 2002; 111(1):180-5. [DOI:10.1037/0021-843X.111.1.180] [PMID]
13.Daughters SB, Reynolds EK, MacPherson L, Kahler CW, Danielson CK, Zvolensky M, et al. Distress tolerance and early adolescent externalizing and internalizing symptoms: The moderating role of gender and ethnicity. Behaviour Research and Therapy. 2009; 47(3):198-205. [DOI:10.1016/j.brat.2008.12.001] [PMID] [PMCID]
14.Moschak TM, Terry DR, Daughters SB, Carelli RM. Low distress tolerance predicts heightened drug seeking and taking after extended abstinence from cocaine self-administration. Addiction Biology. 2017; 23(1):130-41. [DOI:10.1111/adb.12488] [PMID] [PMCID]
15.Forouzanfar A, Gholamali Lavasani M, Shoa Kazemi M. [The effectiveness of group counselling based on acceptance and commitment therapy in distress tolerance and anxiety sensitivity among female substance abusers (Persian)]. Journal of Research on Addiction. 2018; 11(44):101-15. http://etiadpajohi.ir/article-1-1290-fa.html
16.Molazadeh J, Ashouri A. [The effectiveness of cognitive-behavioral group therapy in improve-ment of relapse prevention skills and mental health in the addicts (Persian)]. Daneshvar Raftar. 2009; 16(34):1-12. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=118711
17.Jeldkar S, Najafi M, Sotoudeh N. [Effectiveness of group education based on choice theory on increasing the marital flexibility and satisfaction (Persian)]. Journal of Counseling Research. 2014; 13(52):23-36. http://irancounseling.ir/journal/article-1-108-fa.html
18.Lombard SJF, Pullen D, Swabey K. Conceptualizing traumafor children of drug addicted mothers: A developmental mapping. Journal of Trauma & Treatment. 2017; 6(1):e1000352. [DOI:10.4172/2167-1222.1000352]
19.Nygaard E, Moe V, Slinning K, Walhovd KB. Longitudinal cognitive development of children born to mothers with opioid and poly substance use. The Journal of Pediatric Research. 2015; 78(3):330-5. [DOI:10.1038/pr.2015.95] [PMID] [PMCID]
20.Tavakolizadeh J, Nejatian M, Soori A. The effectiveness of communication skills training on marital conflicts and its different aspects in women. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 2015; 171:214-21. [DOI:10.1016/j.sbspro.2015.01.112]
21.Fooladvand Kh, Borjali A, Hossein Sabet F, Delavar A. [The role of depression, family relationships, and self-efficacy in the prediction of addiction among adolescence (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2016; 10(3):70-80. http://journal.muq.ac.ir/article-1-850-fa.html
22.Fathollahzadeh N, Mirsaififard LS, Kazemi M, Saadati N, Navabi Nejad Sh. [Effectiveness of marital life enrichment based on choice theory on quality of marital relationships and couples’ intimacy (Persian)]. Quarterly of Applied Psychology. 2017; 11(3):353-72. http://apsy.sbu.ac.ir/article/view/19132
23.Poorheidari M, Alijani F, Aghayan SS, Keramat F, Masoumi SZ, Asadi Z. [The effect of relationship enrichment training on marital intimacy of infertile couples with domestic violence (Persian)]. Journal of Isfahan University of Medical Sciences. 2016; 34(402):1187-96. http://jims.mui.ac.ir/index.php/jims/article/view/6749
24.Aghausofi A, Sharifi Saki S, Ahmadi H, Karimi R. [Effect of enrichment education of communication on conjugal satisfaction of addicted couples (Persian)]. Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality (Daneshvar-e-Raftar). 2018; 16(1):49-56. http://cpap.shahed.ac.ir/article_2835.html
25.Zywiak WH, Stout RL, Trefry WB, Glasser I, Connors GJ, Maisto SA, et al. Alcohol relapse repetition, gender, and predictive validity. Journal of Substance Abuse Treatment. 2006; 30(4):349-53. [DOI:10.1016/j.jsat.2006.03.004] [PMID]
26.Delavar A. [Educational and psychological research (Persian)]. Tehran: Virayesh; 2005. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/761547
27.Alipour A, , Rahimi A, Zare H. [The relationship between mental health and marital satisfaction of married students, Payame Noor University of Tehran (Persian)]. The Journal of Urmia University of Medical Sciences. 2013; 22(7):557-65. http://umj.umsu.ac.ir/article-1-1853-fa.html