مقدمه

کبد مسئول اعمال حیاتی در بدن است، بیماری و اختلال در عملکرد کبد آسیب چشمگیری به بدن وارد می کند و حتی در صورت مزمن شدن بیماری در کبد و عدم رسیدگی، مشکلات کبدی می توانند منجر به مرگ شوند. اختلالات کبدی در اکثر مواقع دارای علائمی مشابه سایر بیماری ها هستند و همین عامل موجب سخت شدن و دیر تشخیص دادن بیماری های کبدی می شود [۱]. کبد بزرگ ترین غده بدن است و نقش مهمی در متابولیسم بدن و سم زدایی مواد مختلف دارد؛ بنابراین سلامت این ارگان حائز اهمیت است [۲] و به دلیل داشتن آنزیم هایی مانند آلانین آمینوترانسفراز1 و آسپارتات آمینوترانسفراز2، آلکالین فسفاتاز3، گاما آمینوبوتیرات4 در متابولیسم کربوهیدرات ها، چربی ها و پروتئین ها نقش اساسی را ایفا می کند بسیاری از آنزیم های کبدی به عنوان شاخصی برای تشخیص بیماری کبدی به کار می روند که از آن جمله به آنزیم های ALT و AST می توان اشاره کرد [۳].

آلبومین5، پروتئین اصلی پلاسما بوده و عملکرد اصلی آن تنظیم فشار اسمزی کلوئیدی خون است [۴]. آلکالین فسفاتاز یک گروه ایزوآنزیم است که در لایه خارجی غشای سلولی قرار دارد که استر فسفات های آلی را هیدرولیز کرده و در فضای بین سلولی آزاد می کند [۵]. بیلی روبین6 یکی از رنگدانه های زردرنگ صفراوی است که از تجزیه هموگلوبین حاصل می شود [۶].

کبد با نقش مهمی که در متابولیسم و ذخیره گلوکز به صورت گلیکوژن ایفا می کند در تنظیم میزان گلوکز خون نقش دارد [۷].

استفاده از گیاهان دارویی از زمان های قدیم رایج بوده و عوارض کمتری نسبت به داروهای شیمیایی ایجاد می کند و به ویژه زمانی که درمان های رایج قادر به کنترل بیماری نباشد، استفاده از این گیاهان بسیار کاربردی است. در سال های اخیر توجه به درمان های مکمل و اثرات درمانی ترکیبات طبیعی با منشأ گیاهی افزایش یافته است [۸].

گل محمدی با نام علمی Rosa damascene mill از خانواده رزاسه7 است. این گل به شکل درختچه هایی با خارهای ریز و قلابی شکل و دارای گل های درشت و بسیار خوش بو می روید [۹].ترکیبات اصلی آن آنتوسیانین، سیانیدین ۳، ۵ دی گلیکوزید و چندین ترکیب مثل کامفرول، کوئرستین، گالاکتوزید، آرابینوزید و ژاینول هاست. آنتی اکسیدان های موجود در آن می تواند در پیشگیری از بیماری های قلبی مفید باشد [۱۰]. این گیاه در درمان بیماری هایی مثل آلرژی، حساسیت های تنفسی، بی خوابی و به عنوان آرام بخش مورد استفاده قرار می گیرد [۱۱]. اثربخشی علیه رادیکال های آزاد و سلول های التهابی، خواص ضدسرطانی، جلوگیری از جهش های ژنی و فعالیت آنتی اکسیدانی، از دیگر خواص گل محمدی است [۱۲].

در پژوهش دیگری در مورد گل محمدی به این نتیجه رسیدند که اثر ضد افسردگی گل محمدی مانند آمفتامین به صورت حاد و کوتاه مدت ظاهر شده است که احتمالاً این تأثیر ناشی از تغییر آزاد سازی نورآمین هاست [۱۳].

گیاه کتان با نام علمی Linum Usitatissumum گیاهی با برگ های متناوب خطی و سرنیزه ای است. این بذر غنی از فنیل پروپانوئیدهای مختلف به خصوص لیگنان ها، فلاوونوئیدها و گلیکوزیدهای سیانوژنیک است. همچنین دارای اسید چرب آلفا لینولنیک و امگا ۳ است؛ بنابراین منبعی برای چربی سالم و ویتامین B۱ و منبع سرشاری از مواد مغذی همچون فیبر، منیزیم، ویتامین ها و آنتی اکسیدان هاست [۱۴]. تخم کتان در مبتلایان سندرم روده تحریک پذیر، زنان باردار و افراد با تخمدان پلی کیستیک و در مردانی که مشکل پروستات دارند منع مصرف دارد [۱۵]. همچنین ثابت شده است که آلفا لینولئیک موجود در روغن دانه کتان به دلیل فعالیت آنتی اکسیدانی بالا، فرد را در برابر ایسکمی قلبی، سرطان کلون و دیابت محافظت می کند و نقش مهمی در بهبود عملکرد عروق دارد. استفاده از روغن دانه کتان باعث حفاظت از ریه و مهار آپوپتوز و التهاب در موش های صحرایی می شود [۱۶].

دانه کتان به دلیل خواص آنتی اکسیدانی بالا علاوه بر کاهش چربی بدن، سطح پراکسید چربی در هیپوکامپ را نیز کاهش می دهد و در نتیجه باعث بهبود عملکرد حافظه فضایی شده و توانایی یادگیری را افزایش می دهد [۱۷].

گل محمدی و تخم کتان به صورت جداگانه و هر دو با دُز ۵۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن سبب افزایش فعالیت غده تیروئید و در نتیجه افزایش تری یدوتیرونین و کاهش TSH و سبب کاهش شاخص های چربی و وزن می شود. تأثیر گل محمدی به تنهایی و با دُز ۱۰۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن و همچنین ترکیب گل محمدی با دُز ۲۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن با تخم کتان با دُز ۱۰۰میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن، بیشتر است [۱۸]؛ بنابراین استفاده از این گیاهان برای کاهش وزن بدن از مهم ترین و فراوان ترین موارد مصرف این دو گیاه دارویی است. با توجه به اینکه گاهی بی توجه به اثرات جانبی در مصرف گیاهان دارویی زیاده روی می شود و یا اینکه فرد به میزان دلخواه دارو را مورد استفاده قرار می دهد،، پژوهش حاضر در جهت تعیین دُز مؤثر و جلوگیری از آسیب به کبد و عدم تداخل در فاکتورهای کبدی و به منظور تعیین تأثیر دُزهای مختلف عصاره هیدروالکلی تخم کتان و گل محمدی بر فاکتورهای مختلف کبدی و میزان آنزیم های کبدی و معلوم شدن دارویی که کمترین اثر سوء را بر کبد داشته باشد، انجام شد.

مواد و روش ها

به منظور انجام این تحقیق تجربی ۴۲ سر موش صحرایی نر نژاد ویستار با میانگین وزنی ۲۰±۱۸۰ گرم انتخاب شدند و در محیطی با دمای ۲±۲۵ درجه سلسیوس در طول شبانه روز، با دوره نوری به صورت ۱۲ ساعت تاریکی و ۱۲ ساعت روشنایی نگهداری شدند. آب آشامیدنی و غذای فشرده مخصوص موش بدون هیچ محدودیتی در اختیار موش ها قرار می گرفت. در هر قفس هفت سر موش نگهداری می شد. در ضمن به منظور سازش حیوانات با محیط انجام آزمایش، یک هفته پس از استقرار موش ها تحقیق در محیط آغاز شد.

برای تهیه عصاره از روش های استاندارد عصاره گیری استفاده شد. پس از تهیه گیاهان آن ها را خشک و پودر شدند. سپس جهت عصاره گیری، هر کدام از گیاهان به صورت جداگانه به مدت ۷۲ ساعت در دستگاه پرکولاتور قرار گرفت تا محلول حاوی عصاره از آن خارج شود. در ادامه از بالا به طور قطره قطره اتانول ۹۶ درصد به آن اضافه شد، به طوری که عصاره خشک نشود و خروجی محلول بی رنگ شود. در این حالت تمام عصاره از گیاهان خارج شد. سپس محلول حاوی اتانول که در درون آن عصاره گیاه مدنظر، قرار داشت در دستگاه روتاری قرار گرفت تا کاملاً غلیظ و بیشترین میزان ممکن حلّال آن تبخیر شود. سپس محلول عسلی حاصل شده در دستگاه دسیکاتوری که به پمپ خلأ وصل بود قرار گرفت. آن گاه محلول حاصل شده که کاملاً خشک شده بود کوبیده و به صورت پودر درآمد و درنهایت با توجه به دُز تزریقی با نرمال سالین مخلوط شد [۱۹].

حیوانات به طور تصادفی به شش گروه هفت تایی تقسیم شدند. گروه یک یا گروه کنترل که تنها آب و غذای معمول دریافت کردند و تزریقی در این گروه صورت نگرفت. گروه دو و سه و به ترتیب روزانه ۳۰۰ و ۵۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن عصاره تخم کتان،گروه چهار و پنج و به ترتیب ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن عصاره گل محمدی و گروه شش روزانه ۱۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن عصاره تخم کتان و ۲۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن عصاره گل محمدی دریافت کردند. تمام تزریقات به صورت درون صفاقی بود و ۲۸ روز ادامه یافت. مقدار عصاره های تزریقی انتخاب شده، بر اساس مقاله پژوهشی به اثبات رسیده درباره این دو گیاه است [۱۸].

یک روز پس از آخرین تزریق از هریک از موش ها در شرایط استاندارد آزمایشگاهی و از عروق دمی در حالت ناشتا خون گیری به عمل آمد و پس از انجام سانتریفیوژ با دور ۲۵۰۰ و به مدت ۱۵ دقیقه، جداسازی پلاسما انجام شد و پلاسما در مجاورت یخ به آزمایشگاه ارسال شد. سپس میزان آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات آمینوترانسفراز، آلکالین فسفاتاز، بیلی روبین مستقیم و تام، پروتئین تام و آلبومین به روش رنگ سنجی و با استفاده از کیت های شرکت پیشتاز طب و دستگاه اسپکتروفتومتر مدل UVmini۱۲۴۰ ساخت شرکت شیماتزو ژاپن مورد سنجش قرار گرفت.

نتایج حاصل به دلیل وجود تفاوت معنی دار بین گروه های متغیر و پراکندگی میانگین داده ها و به منظور مقایسه دو به دوی گروه های مختلف، با استفاده از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه و توکی و با استفاده از نسخه ۲۵ نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت و مقادیر داده ها به صورت میانگین و انحراف معیار ارائه شد و معیار استنتاج P<۰/۰۵ در نظر گرفته شد.

یافته ها

نتایج این تحقیق نشان می دهد که تنها بین میانگین میزان پروتئین تام و نیز آلبومین گروه های چهار، پنج و شش، آسپارتات آمینو ترانسفراز گروه پنج و گلوکز گروه دو و پنج در مقایسه با گروه کنترل اختلاف آماری معنی دار وجود دارد (P<۰/۰۵) (جدول شماره ۱).

همان طور که در جدول شماره ۱ آورده شده است، مصرف دُز پایین عصاره هیدروالکلی تخم کتان سبب افزایش آماری معنی دار میزان گلوکز سرم شده است (۰۴۰/۰P=)، اما به دنبال مصرف دُز پایین و بالای عصاره این دو گیاه میزان ALP ،ALT ،AST بیلی روبین تام و مستقیمِ سرم تغییر معنی داری نشان ندادند. کاهش معنی دار میانگین میزان آلبومین و پروتئین تام سرم به دنبال مصرف دُزهای مختلف عصاره گل محمدی از دیگر یافته های این تحقیق است.

همچنین در مقایسه بین گروه ها، مشخص شد، که بین میانگین میزان گلوکز گروه دو و گروه کنترل، تمام گروه های دیگر و گروه پنج، و دیگر گروه ها، به جز گروه چهار اختلاف آماری معنی دار وجود دارد ( P<۰/۰۵). همچنین بین میانگین میزان ALP گروه دو و گروه های چهار و پنج و شش اختلاف معنی دار مشاهده شد (P <۰/۰۵). بین میانگین میزان AST گروه پنج و تمام گروه ها اختلاف معنی دار وجود داشت (P <۰/۰۵). همچنین بین میانگین میزان آلبومین گروه کنترل و گروه های چهار و پنج و شش و نیز گروه دو و گروه شش، و گروه سه و گروه های پنج و شش اختلاف آماری معنی دار مشاهده شد (P <۰/۰۵). از دیگر یافته های این تحقیق وجود اختلاف آماری معنی دار بین میانگین میزان پروتئین تام گروه کنترل و گروه های چهار و پنج و شش، و گروه دو و گروه پنج است (P <۰/۰۵).

بحث

مصرف عصاره هیدروالکلی تخم کتان با دُز ۳۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن سبب افزایش میزان گلوکز و به وجود آمدن اختلاف آماری معنی دار بین میانگین میزان گلوکز سرم خون موش های صحرایی این گروه و گروه کنترل شده است (۰۵/۰>P). جالب اینکه مصرف عصاره تخم کتان با دُز بالا ( ۵۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن) سبب کاهش میزان گلوکز سرم در خون مصرف کنندگان این عصاره شده است. این کاهش از نظر عددی قابل توجه است، اما به اندازه ای نیست که سبب به وجود آمدن اختلاف آماری معنی دار بین میانگین میزان این پارامتر در این گروه و گروه کنترل و دیگر گروه ها شود (جدول شماره ۱).

مصرف دُزهای مختلف عصاره هیدروالکلی گل محمدی و نیز مصرف همزمان عصاره هیدروالکلی گل محمدی و تخم کتان سبب کاهش میزان گلوکز سرم شده است، اما تنها عصاره هیدروالکلی گل محمدی با دُز ۱۰۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن سبب کاهش قابل ملاحظه گلوکز سرم خون موش های صحرایی شده است؛ به طوری که سبب به وجود آمدن اختلاف آماری معنی دار بین میانگین میزان گلوکز این گروه (گروه پنج) و دیگر گروه ها به جز گروه چهار شده است (جدول شماره ۱).

نیکابخت و همکاران در سال ۱۳۹۱ گزارش کردند که سطح گلوکز خون به طور معنی داری در مصرف کنندگان عصاره گل محمدی و خرفه و میوه حنظل در مقایسه با گروه کنترل کاهش می یابد [۲۰].

تأثیر عصاره گل محمدی بر روی میزان قندخون می تواند به دلیل وجود فلاونوئیدها و ترکیبات گلیکوزیدی آن باشد. در مطالعه ای اثر عصاره متانولی گل محمدی در مقایسه با آکاربوز (یک مهار کننده آلفا گلیکوزیداز) در موش های نرمال و دیابتی مورد بررسی قرار گرفت و اثر مهار کنندگی قوی آلفا گلیکوزیداز این عصاره اثبات شد [۲۱].

به نظر می رسد تأثیر میزان های مختلف ترکیبات گلیکوزیدی، همچنین گلیکوزیدهای گیاهان مختلف و نسبت میزان گلیکوزیدها و ترکیبات فلاونوئیدی بر روی میزان گلوکز متفاوت است و هنگام استفاده از تخم کتان با توجه به میزان گلوکز خون فرد مصرف کننده باید دُز مصرفی عصاره انتخاب شود تا کاهش یا افزایش گلوکز برای مصرف کننده ایجاد مشکل نکند؛ حتی می توان از دُز مناسب عصاره تخم کتان برای تنظیم میزان گلوکز سرم استفاده کرد [۲۲].

فلاحی و همکاران در سال ۱۳۹۶ دریافتند که عصاره برگ گردو به دلیل داشتن ترکیبات آنتی اکسیدانی بسیار قوی از اثرات استرس شنا و دیابت که باعث افزایش میزان سرمی قند، آنزیم های AST، ALT و ALP و همچنین کاهش میزان هورمون انسولین و آلبومین می شود، جلوگیری می کند [۲۳].

تأثیر دُزهای مختلف عصاره های هیدروالکلی تخم کتان و گل محمدی بر روی میزان الکالین فسفاتاز شبیه تأثیر این عصاره ها بر روی میزان گلوکز است، اما در حد خفیف تر؛ به طوری که از نظر عددی دُز ۳۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن عصاره هیدروالکلی تخم کتان سبب افزایش میانگین میزان فعالیت این آنزیم شده است. اما مصرف دیگر عصاره ها سبب کاهش فعالیت ALP شده و بیشترین میزان کاهش را عصاره هیدروالکلی گل محمدی با دُز ۱۰۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن داشته است. گرچه این تغییرات به اندازه ای نبوده که سبب به وجود آمدن اختلاف آماری معنی دار بین میانگین میزان این آنزیم در این گروه ها در مقایسه با گروه کنترل شود، اما بین میانگین میزان فعالیت آنزیم ALP در گروه دو که مصرف کنندگان دُز پایین عصاره هیدروالکلی تخم کتان هستند و گروه های چهار، پنج و شش که مصرف کنندگان دُز های مختلف گل محمدی و نیز مصرف کنندگان همزمان گل محمدی و تخم کتان هستند اختلاف آماری معنی دار مشاهده شد (P<۰/۰۵).

این یافته می تواند هشداری برای مصرف کنندگان عصاره تخم کتان از نظر اثر مضر این عصاره بر کبد به ویژه مجاری صفراوی باشد؛ زیرا دُز پایین عصاره تخم کتان سبب افزایش قابل توجه ALP شد و می توان نتیجه گرفت که در مقادیر کمِ این عصاره، اثرات سمی گلیکوزیدها بر اثرات آنتی اکسیدانی فلاونوئیدهای موجود در این عصاره غالب است و می تواند با القای سنتز آلکالین فسفاتاز کبدی و تأثیر بر مجاری صفراوی میزان این آنزیم را در سرم افزایش دهد؛ اما در دُز بالای عصاره تخم کتان و دُز کم و زیاد گل محمدی و حتی ترکیب عصاره هر دوی این گیاهان، اثر آنتی اکسیدانی فلاونوئیدهای این عصاره ها غالب است؛ به طوری که مصرف این عصاره ها هیچ گونه تأثیر فزاینده معنی داری روی شاخص های اصلی سلامت کبدی (آلکالین فسفاتاز، آلانین آمینوترانسفراز، بیلی روبین مستقیم و تام سرم) ندارند (P<۰/۰۵) [۲۵، ۲۴].

مصرف عصاره هیدروالکلی گل محمدی با دُز ۱۰۰۰میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن سبب افزایش میانگین فعالیت آسپارتات آمینو ترانسفراز می شود این افزایش به گونه ای است که اختلاف آماری معنی دار بین میانگین میزان این آنزیم در این گروه در مقایسه با گروه کنترل و دیگر گروه ها مشاهده می شود (P<۰/۰۵) (جدول شماره ۱).

آسپارتات آمینوترانسفراز علاوه بر اینکه یک آنزیم کبدی است در عضلات و گلبول های قرمز نیز وجود دارد [۲۶]. با توجه به اینکه آلانین آمینوترانسفراز که برای تشخیص بیمارهای کبدی اختصاصی تر از AST است [۲۷] تغییری نشان نداده است و حتی در گروه پنجم، ALP کاهش یافته است، این افزایش AST به احتمال زیاد به دلیل مشکل کبدی نیست و در صورت اطمینان از عدم وجود همولیز، در نمونه های مورد آزمایش، این افزایش می تواند به دلیل آسیب عضلانی باشد. در این حالت اندازه گیری آنزیم کراتین فسفوکیناز می تواند بسیار تعیین کننده باشد.

میزان آلبومین و پروتئین تام در گروهای چهار، پنج و شش که عصاره گل محمدی با دُز کم و زیاد و نیز عصاره گل محمدی همراه با تخم کتان مصرف کردند کاهش قابل ملاحظه نشان داد؛ به طوری که بین این گروه ها و گروه کنترل از نظر میزان آلبومین و پروتئین تام کاهش مشاهده می شود (P<۰/۰۵). با توجه به اینکه در این گروه ها که مصرف کننده گل محمدی بودند اسهال شدید مشاهده شد، این کاهش آلبومین می تواند به دلیل دفع آن از طریق دستگاه گوارش باشد. وجود اختلاف آماری معنی دار بین میانگین میزان آلبومین و پروتئین تام مصرف کنندگان عصاره هیدروالکلی تخم کتان و گل محمدی به دلیل عدم دفع آلبومین پروتئین تام از بدن دریافت کنندگان عصاره گل محمدی است و تغییرات آلبومین و پروتئین تام در این گروه ها ارتباطی با تغییر روند سنتز پروتئین ها در کبد ندارد.

کلوریزوکا و همکاران در پژوهشی عنوان کردند که تخم کتان می تواند متابولیسم کلسترول را تغییر دهد و احتمال وقوع بیماری های قلبی عروقی را کاهش دهد [۲۸]. اکبری و همکاران با انجام تحقیقی بیان کردند که گل محمدی دارای کمترین اثرات نفروتوکسیک و هپاتوتوکسیک است، اما دُزهای خیلی بالای آن (۱۴۴۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن) می تواند منجر به اثرات هپاتوتوکسیک شود؛ بنابراین تأثیرات کبدی گل محمدی را وابسته به دُز دانسته اند [۲۹].

با توجه به اینکه به دنبال آسیب های کبدی ابتدا فعالیت آنزیمی و ترشحی کبد تحت تأثیر قرار می گیرد و توضیحات بالا مشخص کرد که مصرف عصاره هیدروالکلی تخم کتان و گل محمدی در دُزهای مختلف مورد استفاده در این پژوهش، هیچ گونه اثر سوئی روی این فعالیت های کبدی ندارد،کاهش معنی دار میزان پروتئین تام و آلبومین سرم در مصرف کننده های عصاره گل محمدی به دلیل تغییر در فعالیت متابولیسمی کبد نیست و منحصراً به دلیل ملین بودن در این مصرف کنندگان است [۳۰، ۲۴].

آل نواس و همکاران گزارش کردند که مصرف روزانه دُز بالای پودر تخم کتان سبب کاهش پروتئین خون و افزایش آنزیم های کبدی جوجه های گوشتی می شود [۳۱].

نتیجه گیری

بررسی نتایج تحقیق حاضر نشان ­داد که مصرف عصاره هیدروالکلی تخم کتان با دُز کم سبب افزایش گلوکز خون می شود که این نکته در افراد دیابتی باید مورد توجه قرار گیرد.این در حالی است که دُز بالای این عصاره نه تنها تأثیر فزاینده بر میزان گلوکز ندارد، بلکه میزان آن را تا حدودی کاهش می دهد. با توجه به اینکه گل محمدی، به ویژه دُز بالای آن سبب کاهش گلوکز خون می شود، در صورت نیاز، مصرف همزمان عصاره این دو گیاه به منظور جلوگیری از تغییرات میزان گلوکز توصیه می شود.

با وجود عدم تأثیر سوء دّز پایین عصاره هیدروالکلی تخم کتان بر فعالیت کبدی، به دلیل داشتن اثرات فزاینده بر میزان گلوکز و تا حدودی آنزیم آلکالین فسفاتاز، مصرف این عصاره با دُز پایین توصیه نمی شود.

صرف نظر از تأثیر دُز پایین تخم کتان بر افزایش فعالیت ALP، با توجه به عدم تغییر دیگر پارامترهای کبدی به دنبال مصرف دُز پایین و بالای این دو عصاره، به نظر می رسد این دو گیاه به ویژه گل محمدی بر کبد اثرات سوئی ندارند و در موارد نیاز به مصرف آن ها، با اطمینان از عدم تأثیر آن ها بر کبد می توان از آن ها استفاده کرد؛ گرچه عوارض گوارشی استفاده از گل محمدی باید مورد توجه قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

این پژوهش بر اساس قوانین و دستورالعمل کمیته اخلاق حیوانات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون با کد تأییدیه اخلاقی مصوب (IR.IAU.KAU.REC.1398.048 ) انجام شده است و بر این اساس اخلاق زیستی و حقوق حیوانات مورد مطالعه لحاظ شد.

حامی مالی

این مقاله حاصل پایان نامه محمد مهدی پادام، دانشجوی دکترای حرفه ای رشته دام پزشکی در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کازرون است.

مشارکت نویسندگان

ایده اصلی، طراحی مطالعه، جمع آوری داده، بازنویسی دست نوشته و بازبینی نهایی مقاله: محمدمهدی پادام و آمنه خوشوقتی.

تعارض منافع

بنابر اظهار نویسندگان این مقاله هیچ گونه تعارض منافع ندارد.

1. Alanin Amino Transferase (ALT)

2. Aspartate Amino Transferase (AST)

3. Alkaline Phosphatase (ALP)

4. Gama Glutamyl Transferase (GGT)

5. Albumin (Alb)

6. Bilirubin (Bili)

7. Rosaceace

References

1. Wen D, Li C, Di H, Liao Y, Liu H. A universal HPLC method for the determination of phenolic acid in compound herbal medicines. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 2005; 53(17):6624-9. [DOI:10.1021/jf0511291] [PMID]
2. Suzuki K, Tanaka M, Watanabe N, Saito Sh, Nonaka H, Miyajima A. p75 neurotrophin receptor is a marker for precursors of stellate cells and portal fibroblasts in mouse fetal liver. Gastroenterology. 2008; 135(1):270-81.e3. [DOI:10.1053/j.gastro.2008.03.075] [PMID]
3. Żuk M, Kulme A, Dymińska L, Szołtysek K, Prescha A, Hanuza J, et al. Fhavonoid engineering of flax potentiate lts biotechnological application. BMC Bioteehnology. 2011; 11:10. [DOI:10.1186/1472-6750-11-10] [PMID] [PMCID]
4. Lichenstein HS, Lyons DE, Wurfel MM, Johnson DA, McGinley MD, Christopher Leidli J, et al. Afamin is a new member of the albumin, alpha-fetoprotein, and vitamin D-binding protein gene family. Journal of Biological Chemistry. 1994; 269(27):18149-54. https://scinapse.io/papers/1497693870
5. Kim EE, Wyckoff HW. Reaction mechanism of alkaline phosphatase based on crystal structures: Two-metal ion catalysis. Journal of Molecular Biology. 1991; 218(2):449-64. [DOI:10.1016/0022-2836(91)90724-K]
6. Lightner DA. Early scientific investigations. In: Lightner DA. Bilirubin: Jekyll and Hyde Pigment of Life, Progress in the Chemistry of Organic Natural Products. Vol. 98. Wien: Springer-Verlag; 2013. p. 9-179. [DOI:10.1007/978-3-7091-1637-1]
7. Kawai Sh, Mukai T, Mori Sh, Mikami B, Murata K. Hypothesis: Structures, evolution, and ancestor of glucose in the hexokinase family. Journal of Bioscience and Bioengineering. 2005; 99(4):320-30. [DOI:10.1263/jbb.99.320] [PMID]
8. Middleton Jr E, Kandaswami C. The impact of plant flavonoids on mammalian biology: Implications for immunity, inflammation and canaer. In: Harborne JB, editor. The Flavonoids Advances in Research Since 1986. Vol. 3. Boca Raton: CRC Press; 1994. p. 619-53. https://books.google.com/books?id=SEZdLxbep4IC&dq
9. Sadraei H, Asghari G, Emami S. Effect of Rosa damascene mill. flower extract on rat ileum. Research in Pharmaceutical Sciences. 2013; 8(4):277-84. [PMID] [PMCID]
10. Velioglu YS, Mazza G. Characterization of flavonoids in petals of Rosa damascene by HPLC and spectral analysis. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 1991; 39(3):463-7. [DOI:10.1021/jf00003a007]
11. Loghmani-Khouzani H, Sabzi Fini O, Safari J. Essential oil composition of Rosa damascena mill cultivated in central Iran. Scientia Iranica. 2007; 14(4):316-9. https://iranjournals.nlai.ir/2127/article_517128.html
12. Crespo ME, Gálvez J, Cruz T, Ocete MA, Zarzuelo A. Anti-inflammatory activity of diosmin and hesperidin in rat colitis induced by TNBS. Planta Medica. 1999; 65(7):651-3. [DOI:10.1055/s-2006-960838] [PMID]
13. Zarghami M, Farzin D, Bagheri K. [Anti depressant effects of Rosa damascena on laboratory rats (a controlled experimental blind study) (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2001; 11(33):27-33. http://jmums.mazums.ac.ir/article-1-59-en.html
14. Oomah BD, Mazza G. Flaxseed products for disease prevention. In: Mazza G, editor. Functional Foods: Biochemical and Processing Aspects. Lancaster, PA: Technomic Publishing Company; 1998. p. 91-138. https://books.google.com/books?id=O1jDyr1EkhEC&vq
15. Farahpour MR, Taghikhani H, Habibi M, Zandieh MA. Wound healing activity of flaxseed Linum usitatissimum L. in rats. African Journal of Pharmacy and Pharmacology. 2011; 5(21):2386-9. https://www.researchgate.net/publication/269676752
16. Razi SS, Latif MJ, Li X, Afthinos JN, Ippagunta N, Schwartz G, et al. Dietary flaxseed protects against lung ischemia reperfusion injury via inhibition of apoptosis and inflammation in a murine model. Journal of Surgical Research. 2011; 171(1):e113-e21. [DOI:10.1016/j.jss.2011.06.017]
17. Fernandes FS, de Souza AS, do Carmo MGT, Boaventura GT. Maternal intake of flaxseed-based diet (Linum usitatissimum) on hippocampus fatty acid profile: Implications for growth, locomotor activity and spatial memory. Nutrition. 2011; 27(10):1040-7. [DOI:10.1016/j.nut.2010.11.001] [PMID]
18. Adibi A, Khoshvaghti A. [A comparative study on the effects of Linum usitatissimum and Rosa domascena hydro-alcoholic extracts on body weight, thyroid hormones, and lipids profiles in rats (Persian)]. Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences. 2019; 27(2):1290-301. [DOI:10.18502/ssu.v27i2.1048]
19. Enayati N, Ghafarzadegan R, Hajiaghaee R, Vazirian M. [Comparison of different methods in sennoside extraction from Senna alexandrina (Persian)]. Journal of Medicinal Plants. 2017; 4(64):160-9. http://jmp.ir/article-1-1917-en.html
20. Nikbakht MR, Gheatasi I. [Evaluation of the effect of hydroalcoholic extract of Citrullus colocynthis in normoglycemic and Streptozocine (STZ) induced diabetic male rats (Persian)]. Armaghan-e Danesh. 2006; 11(2):63-71. http://armaghanj.yums.ac.ir/article-1-730-fa.html
21. Hashem Dabaghian F, Kamalinejad M, Shojaii A, Abdollahi Fard M, Ghushegir SA. [Review of antidiabetic plants in Iranian traditional medicine and their efficacy (Persian)]. Journal of Medicinal Plants. 2012; 1(41-S8 Suppl 8):1-11. http://jmp.ir/article-1-466-en.html
22. Nazem Jahan MA. [Gharabadine azam (the great qarabadin) (Persian)]. Tehran: Research Institute for Islamic & Complementary Medicine; 2003. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2128652
23. Fallahi M, Hosseini SE. [Effects of walnut leaf hydro-alcoholic extract by forced swimming stress on serum levels of glucose, insulin and liver parameters in adult male rats’ diabetic (Persian)]. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2017; 19(5):47-52. [DOI:10.22088/jbums.19.5.47]
24. Ciolino HP, Daschner PJ, Yeh GC. Dietary flavonols quercetin and kaempferol are ligands of the aryl hydrocarbon receptor that affect CYP1A1 transcription differentially. Biochemical Journal. 1999; 340(Pt 3):715-22. [DOI:10.1042/bj3400715] [PMID] [PMCID]
25. Bhatia AL, Manda K, Patni Sh, Sharma AL. Prophylactic action of linseed (Linum usitatissimum) oil against cyclo-phosphamide-induced oxidative stress in mouse brain. Journal of Medicinal Food. 2006; 9(2):261-4. [DOI:10.1089/jmf.2006.9.261] [PMID]
26. Almo SC, Smith DL, Danishefsky AT, Ringe D. The structural basis for the altered substrate specificity of the R292D active site mutant of aspartate aminotransferase from E.coli. Protein Engineering, Design and Selection. 1994; 7(3):405-12. [DOI:10.1093/protein/7.3.405] [PMID]
27. Karmen A, Wróblewski F, LaDue JS. Transaminase activity in human blood. The Journal of Clinical Investigation. 1955; 34(1):126-33. [DOI:10.1172/JCI103055] [PMID] [PMCID]
28. Króliczewska B, Miśta D, Króliczewski J, Zawadzki W, Kubaszewski R, Wincewicz E, et al. A new genotype of flax (Linum usitatissimum L.) with decreased susceptibility to fat oxidation: Consequences to hematological and biochemical profiles of blood indices. Journal of the Science of Food and Agriculture. 2017; 97(1):165-71. [DOI:10.1002/jsfa.7705] [PMID]
29. Akbari M, Kazerani HR, Kamrani A, Mohri M. A preliminary study on some potential toxic effects of Rosa damascena mill. Iranian Journal of Veterinary Research. 2013; 14(3):232-6. [DOI:10.22099/IJVR.2013.1686]
30. Özkan G, Sagdiç O, Baydar NG, Baydar H. Antioxidant and antibacterial activities of Rosa damascena flower extracts. Food Science and Technology International. 2004; 10(4):277-81. [DOI:10.1177/1082013204045882]
31. Al-Nawass KJ. Effect of different levels of golden flaxseed (Linum usitatissimum L.) powder on some blood biochemical parameters in male and female broiler. Research Opinions in Animal and Veterinary Sciences. 2015; 5(11):425-8. https://www.researchgate.net/publication/331326995