مقدمه

امروزه چاقی به عنوان یک عامل تهدیدکننده سلامت در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است. از مهم‌ترین اختلالات ناشی از افزایش وزن و چاقی می‌توان به بیماری کبد چرب، دیابت نوع 2 و نارسایی‌های کلیوی اشاره کرد [1]. در افراد چاق، برای رفع نیازهای متابولیسم بالاتر، فشار خون به صورت جبرانی افزایش می‌یابد. افزایش فشار داخل گلومرولی می‌تواند به کلیه‌ها آسیب جدی رسانده و خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه را در بلند‌مدت افزایش دهد. همچنین می‌تواند عامل خطر نفروتیلاسیون و تعدادی از بدخیمی‌های کلیوی، از جمله سرطان کلیه باشد [2]. کلیه‌ها در تنظیم اسمولاریته بدن، ثبات محیط درونی یعنی ثبات مایعات و الکترولیت‌های بدن، تثبیت pH مایعات بدن و همچنین سنتز و آزادسازی موادی مانند پروستاگلاندین‌ها و اریتروپویتین نقش دارند [3]. 

کلیه‌ها راه اصلی برای دفع فراورده‌های زائد متابولیسم مانند کراتینین، اوره و اسیداوریک هستند. افزایش مقادیر سرمی این سه شاخص نشان‌دهنده کاهش کلیرانس و عدم توانایی کلیه‌ها برای دفع آن‌ها از خون است؛ بنابراین می‌توان از آن‌ها به عنوان شاخصی برای سنجش کارایی و عملکرد کلیوی استفاده کرد [4]. استروژن می‌تواند با تعدیل فعالیت MAPK، آنژیوتانسین II و TGF-β سنتز کلاژن در سلول‌های مزونشیال گلومرول را متوقف کند؛ همچنین با سرکوب بیان AP-1 اسکلروز گلومرولی را محدود و از آپوپتوز سلول‌های کلیوی جلوگیری کند. از این رو استروژن می‌تواند اثر محافظتی روی کلیه‌ها داشته باشد. زنان یائسه در معرض بیماری‌های کلیوی و از جمله تشکیل سنگ‌های کلیوی هستند [5].

به طور معمول میزان فیلتراسیون گلومرولی مطلوب‌ترین شاخص سنجش عملکرد کلیوی به شمار می‌رود، اما به سبب خطرات و عوارض جانبی، دشواری اندازه‌گیری و هزینه‌های فراوان آن، کمتر در اندازه‌گیری‌های بالینی به کار می‌رود. از این رو برای اندازه‌گیری میزان فیلتراسیون گلومرولی از روش‌های دیگری از جمله اندازه‌گیری غلظت کراتینین و اوره خون استفاده می‌شود [6]. افزایش مقادیر اوره و کراتینین خون، به دلیل ضعف کلیویِ ناشی از آسیب و تخریب پاهای کاذب پودوسیت‌های گلومرولی و در نتیجه کاهش تماس آن با غشای پایه گلومرولی و کاهش فیلتراسیون گلومرولی است [7]. 

تمرین و فعالیت ورزشی منجر به تغییر در همودینامیک کلیه‌ها و الکترولیت‌ها می‌شود. همچنین با ایجاد تغییراتی در حجم مایعات و حرارت بدن، افزایش تقاضای بدن به مواد غذایی و ایجاد مواد دفعی، سیستم‌های مختلف بدن و از جمله دستگاه کلیوی را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و سبب تطابق آن با فعالیت بدنی می‌شود. 

کایاکان و همکاران نشان دادند که تمرین هوازی زیربیشینه سطوح کراتینین و اسیداوریک خون را در آزمودنی‌ها افزایش داد، اما این افزایش در مقایسه بین‌گروهی با گروه کنترل معنی‌دار نبود [8]. نواک و همکاران نیز در مطالعه خود کاهش اسید اوریک، افزایش اوره و عدم تغییر معنی‌دار کراتینین را گزارش کردند [9]. استرازنیکی و همکاران مشاهده کردند دوازده هفته تمرین هوازی به کاهش کراتینین و افزایش میزان فیلتراسیون گلومرولی منجر شد [10]. کایاسان و همکاران نیز گزارش کردند سطح کراتینین سرم پس از فعالیت زیربیشینه دوچرخه‌سواری در آزمودنی‌های جوان و سالم به طور معنی‌داری افزایش یافت [8]. 

در سال‌های اخیر به اهمیت گیاهان دارویی توجه بسیاری شده است. استفاده از گیاهان دارویی مزایای بسیاری دارند، از جمله تجزیه‌پذیر بودن، سمیت پایین‌تر و عوارض جانبی کمتر نسبت به داروهای سنتزی شیمیایی. گیاه Bunium persicum Boiss با نام فارسی زیره کوهی، دارای خواص دارویی از جمله اثرات ضدسرطان، ضدمیکروب، ضدنفخ و کاهنده قند خون است. عمده‌ترین ترکیبات زیره کوهی گاماترپینن، کومیل آلدئید، کاریوفیلن و فلاونوئیدها هستند و به دلیل محتوای بالای ترکیبات فنول به عنوان آنتی‌اکسیدانی قوی محسوب می‌شود [11]. 

‌سلول‌های کلیه بیشترین تماس را با رادیکال‌های آزاد دارند و به نظر می‌رسد زیره کوهی با دارا بودن خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی از سلامت کلیه‌ها حافظت کند. همچنین زیره مدر بوده و به دفع سنگ‌های کلیه و مثانه کمک می‌کند. زیره می‌تواند میزان کراتینین و bun را کاهش دهد [12]. زو و همکارانش نشان دادند که هشت هفته مصرف زیره توانست سطح کراتینین، bun و آلبومین ادراری را به طور معنی‌دار کاهش دهد [13]. حسین‌زاده و همکاران نیز گزارش کردند که مصرف زیره می‌تواند با کاهش کراتینین و GSH از التهاب و آسیب‌های کلیوی جلوگیری و حتی آن را درمان کند [14].

مواد معدنی نقش مهمی در سلامت کلیه‌ها دارند. مشاهده شده که میزان این ریز مغذی‌ها در افراد با سابقه مشکلات و بیماری‌های کلیوی در مقایسه با افراد سالم، کمتر است؛ در صورت عملکرد نامناسب کلیه‌ها تعادل الکترولیت‌ها و مواد معدنی از بین رفته و می‌تواند عوارض بسیاری به دنبال داشته باشد [15]. آهن فلزی ضروری است که در چندین فرایند مهم سلولی برای حفظ و تداوم زندگی حیاتی است. به دلیل توانایی آهن در ایجاد اکسیداتیو، حمل‌و‌نقل و سوخت‌و‌ساز آن به‌شدت توسط بدن به‌خصوص روده کوچک، کبد و کلیه‌ها کنترل می‌شود. نشان داده شده است در افراد مبتلا به بیماری مزمن و دارای آسیب حاد کلیه، میزان آهن در کلیه‌ها افزایش یافته و با پروتئینوری، هموگلوبینوری و خون‌ریزی همراه است. بنابراین آهن هدف مهمی در مداخله درمانی محسوب می‌شود [16]. 

دهقان پس از کاهش غیرمعنی‌دار آهن و ذخایر آهن به دنبال تمرین هوازی عنوان کرد این امر می‌تواند به دلیل افزایش دفع آن از طریق تعریق، دفع هموگلوبین از ادرار و نیز آسیب‌های مکانیکی و تخریب گلبولهای قرمز باشد [17]. پومپانو و همکاران پس از اعمال هشت هفته تمرین هوازی افزایش آهن و فریتین را گزارش کردند [18]. همچنین اسکیسی و همکاران نیز افزایش سطوح سرمی آهن، کلسیم و منیزیوم را متعاقب چهار هفته تمرین هوازی گزارش کردند [19]. 

درمان مشکلات و بیماری‌های کلیوی عمدتاً از طریق مصرف دارو و در موارد شدیدتر انجام دیالیز و پیوند کلیه است که قطعاً با صرف هزینه زیاد، درد و عوارض جانبی همراه است؛ بنابراین در این راستا می‌توان از مزایای تمرینات ورزشی و مصرف زیره به عنوان روشی غیرتهاجمی، سالم و بهداشتی و با صرف هزینه و زمان به‌مراتب کمتر سود جست. اغلب تحقیقات در این زمینه روی جوانان و ورزشکاران صورت پذیرفته و آزمودنی‌های پژوهش حاضر کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ بنابراین باتوجه به تأثیر چاقی بر بیماری‌های کلیوی و همچنین تأثیر احتمالی ورزش و زیره بر بهبود عملکرد کلیوی و از آنجا که تاکنون تحقیقی در داخل کشور به بررسی هم‌زمان اثرات سه‌گانه فعالیت ورزشی، زیره و عملکرد کلیوی نپرداخته است، هدف از پژوهش حاضر تعیین اثر هشت هفته تمرین هوازی در آب با و بدون مصرف زیره کوهی بر فاکتورهای عملکرد کلیوی و میزان مواد معدنی نمونه خون در زنان یائسه چاق است.

مواد و روش‌ها

پژوهش حاضر از نوع تجربی بوده که با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون انجام شد. این پژوهش دارای کد کارآزمایی بالینی به شماره ثبتِ IRCT20180124038494N1 است. نمونه آماری پژوهش شامل 29 زن یائسه چاق و غیرفعال با میانگین سن 9/71±57/75 سال، قد 156/38±4/74سانتی‌متر، وزن 9/23±73/91 کیلوگرم و شاخص توده بدنی 4/25±30/25 کیلوگرم بر متر مربع بود. در اولین گام و به منظور جمع‌آوری نمونه، از طریق اطلاعیه و فراخوان عمومی در استخرهای سطح مشهد اطلاع‌رسانی شد. معیارهای ورود به تحقیق عبارت بود از نمایه توده بدن بالاتر از 25 کیلوگرم بر مترمربع، دامنه سنی 50 الی 65 سال، گذشت حداقل دو سال از آغاز یائسگی، عدم ابتلا به بیماری‌های خاص و زمینه‌ای و عدم اجبار به مصرف دارو، عدم شرکت در فعالیت ورزشی حداقل دو ماه پیش از شروع اجرای پژوهش، برخورداری از سلامت جسمانی و عدم محدودیت حرکتی و ورزشی. پس از تکمیل فرم آمادگی شرکت در فعالیت جسمانی توسط داوطلبین، رضایت‌نامه کتبی از آن‌ها دریافت شد. در مطالعاتی از این دست حجم نمونه به دلیل شرایط خاص تمرینی، طولانی بودن پروتکل تمرینی و هزینه‌های بالای آزمایشگاهی، معمولاً اندک است [20]. 

این پژوهش مورد تأیید کمیته اخلاقی داشگاه علوم‌پزشکی مشهد قرار گرفت و کد کمیته اخلاق (IR.MUMS.REC.1395.386) برای آن کسب شد. سی نفر از زنان یائسه واجد شرایط و داوطلب به طور تصادفی به سه گروه تقسیم شدند. یک نفر از آزمودنی‌ها به دلیل عدم رعایت توصیه‌های پژوهشگران و نداشتن حضور مداوم از جامعه آماری پژوهش حذف شد و درنهایت تعداد نمونه‌ها به 29 نفر تقلیل یافت. گروه تمرین (گروه اول) شامل نُه نفر، گروه مکمل (گروه دوم) شامل ده نفر و گروه تمرین + مکمل (گروه سوم) شامل ده نفر بودند. پروتکل تمرینی شامل هشت هفته تمرین هوازی در آب، سه جلسه در هفته، هر جلسه به مدت 45 الی 60 دقیقه و با شدت 75-65 درصد ضربان قلب بیشینه بود. همه مراحل تمرینی در استخر و در منطقه کم‌عمق آب انجام شد. روند کار شامل گرم‌ کردن، حرکات کششی، تمرینات ایروبیک، انعطاف‌پذیری و سپس سرد ‌کردن و ریکاوری بود. برای در نظر گرفتن اصل اضافه‌بار در طول دوره‌ تمرینی ابتدا از افزایش تعداد حرکات، سپس کم کردن زمان استراحت و افزایش سرعت انجام حرکات استفاده ‌شد. در مداخله تمرینی اِعمال‌شده، اصل تنوع تمرین نیز رعایت شده است. همچنین آزمودنی‌هایی که ملزم به دریافت مکمل بودند باید به مدت هشت هفته، روزانه 3 گرم دانه زیره را در دو وعده (در ساعاتی مشابه و یک ساعت قبل از صرف وعده غذایی ناهار و شام) تقسیم و هرکدام را در 200 میلی‌لیتر آب 80 درجه به مدت ده تا پانزده دقیقه دم و مصرف می‌کردند [21].

ترکیب بدنی آزمودنی‌ها با استفاده از دستگاه سنجش ترکیب بدن بایواسپیس (مدل Inbody 720 ساخت کره جنوبی) مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. برای اندازه‌گیری قد، از قدسنج مدرج سکا (مدل 220 ساخت آلمان) و با حساسیت 0/01 متر استفاده شد. از آزمودنی‌ها خواسته شد جهت انجام نمونه‌گیری خون در دو مرحله (48 ساعت قبل از شروع اولین مداخله و 48 ساعت بعد از آخرین مداخله پژوهش) ساعت هشت صبح و با هشت تا دوازده ساعت ناشتایی به آزمایشگاه تشخیص طبی مراجعه کنند. در هر نوبت مقدار 10 سی‌سی خون از ورید آنتیکوبیتال بازویی دست چپ آزمودنی‌ها در حالت نشسته و در وضعیت استراحت گرفته‌ شد. 

در این پژوهش از سرنگ (G23-19) با ظرفیت 10 سی‌سی و برای همولیز نشدن خون از سر سوزن 21 استفاده شد. جهت تهیه سرم ابتدا خون در لوله آزمایش به مدت بیست دقیقه در دمای اتاق لخته شد، سپس با استفاده سانتریفیوژ 24 شاخه پارس آزما (ساخت ایران) پانزده دقیقه و با سرعت 2500 دور در دقیقه سرم از خون جدا شد و درنهایت در فریزر با دمای منهای 70 درجه سانتی‌گراد نگهداری شد. به منظور برآورد سطح عملکرد کلیوی، شاخص‌های کراتینین، اوره و اسید اوریک با استفاده از کیت شرکت پارس‌آزمون (ساخت ایران) و دستگاه اتوآنالایزر بیوتکنیکن مدل BT-3000 (ساخت ایتالیا) مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. همچنین برای اندازه‌گیری مواد معدنی نیز از کیت شرکت پارس‌آزمون (ساخت ایران) استفاده شد. 

از آزمودنی‌ها درخواست شد تا رژیم غذایی خود را طی سه روز قبل از خون‌گیری اولیه در پرسش‌نامه یادآمد تغذیه یادداشت کرده و در خون‌گیری نهایی نیز همان رژیم غذایی را رعایت کنند. پس از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 20 تجزیه و تحلیل شدند و سطح معنی‌داری P≤0/05 در نظر گرفته شد. با استفاده از آمار توصیفی، میانگین و انحراف معیار داده‌ها محاسبه و برای اطمینان یافتن از نرمال بودن توزیع داده‌ها از آزمون ناپارامتریک کلموگروف اسمیرنف استفاده شد. برای مقایسه میانگین‌های درون‌گروهی قبل و بعد از مداخله از آزمون تی همبسته و برای مقایسه میانگین‌های بین‌گروهی از آزمون تحلیل واریانس اندازه‌های تکراری استفاده شد.

یافته‌ها

جدول شماره 1 میانگین و انحراف معیار مشخصات فردی و آنتروپومتریک آزمودنی‌های سه گروه را نشان می‌دهد. برای حصول اطمینان از نرمال بودن توزیع داده‌ها از آزمون کلموگروف اسمیرنف استفاده شد؛ نتایج نشان داد بین متغیرهای سن (0/531=P)، وزن (0/946=P)، قد (0/284=P) و شاخص توده بدن (0/621=P) تفاوت معنی‌داری وجود ندارد؛ بنابراین تمامی داده‌ها از توزیع نرمال برخوردارند. میانگین سنی کل شرکت‌کنندگان در پژوهش 9/71±57/75 سال بود.


 

در جدول شماره 2، تغییرات درون‌گروهی، تعاملی و بین‌گروهی میانگین‌های کراتینین، اوره و اسید اوریک آورده شده است. نتایج نشان داد که تغییرات شاخص‌های کراتینین، اوره و اسید اوریک در هر سه گروه آزمودنی از نظر آماری معنی‌دار نبوده است (P>0/05). در گروه تمرین شاخص‌های اوره و اسید اوریک اندکی افزایش غیرمعنی‌دار (P>0/05) داشته و کراتینین تقریباً بدون تغییر بوده است. در گروه مکمل، شاخص‌های اوره و اسیداوریک کاهش و کراتینین افزایش اندکی نشان دادند، اما این تغییرات از نظر آماری معنی‌دار نبوده است (P>0/05). در گروه تمرین + مکمل، اوره و کراتینین اندکی افزایش داشته، اما این افزایش معنی‌دار نبوده است (P>0/05)؛ همچنین شاخص‌های اسید اوریک تقریباً بدون تغییر باقی مانده است. از مقایسه میانگین‌های بین‌گروهی سه متغیر مورد بررسی مشخص شد تغییرات بین‌گروهی و تعاملی هیچ‌کدام از متغیرها به لحاظ آماری معنی‌دار نبوده است (P>0/05).


 

تغییرات درون‌گروهی، تعاملی و بین‌گروهی مواد معدنی نیز در جدول شماره 2 آورده شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود تغییرات درون‌گروهیِ گروه تمرین برای شاخص آهن، کاهش معنی‌دار (P=0/001) و برای شاخص روی افزایش معنی‌دار (P=0/041) را نشان می‌دهد. همچنین تغییرات درون‌گروهی گروه مکمل برای شاخص آهن افزایش معنی‌دار (P=0/001) و در گروه تمرین + مکمل برای شاخص روی افزایش معنی‌دار (P=0/010) را نشان می‌دهد. تغییرات بین‌گروهی شاخص آهن نیز معنی‌دار بود (P=0/001).

بحث

نتایج مطالعه حاضر نشان داد هیچ‌یک از فاکتورهای عملکردی کلیوی در گروه‌های مورد‌مطالعه تغییر معنی‌داری نداشت. این یافته‌ها با نتایج ساهین و همکاران و ژیو و همکاران همسو بود و با نتایج حسینیان و همکاران که کاهش سطوح سرمی این شاخص‌ها و نتایج مطالعه کیه و چنگ که افزایش سطوح آن‌ها را گزارش کردند در تناقض بود [7، 22، 23]. ممکن است علت تناقض نتایج این پژوهش با سایر مطالعات مورد‌اشاره و نیز دلیل عدم مشاهده تغییر معنی‌دار در سه شاخص مورد‌بررسی، تفاوت در زمان خون‌گیری باشد؛ در این مطالعه 48 ساعت پس از آخرین مداخله تحقیقی خون‌گیری انجام شد، در حالی که در اکثر طرح‌های پژوهشی دیگر خون‌گیری بلافاصله پس از آخرین مداخله تحقیق صورت گرفته است. در پژوهشی که به بررسی تأثیرات کوتاه‌مدت تمرینات ورزشی بر عملکرد کلیوی پرداخته بود، گزارش شد احتمالاً رابدومیولیز و تغییرات همودینامیک خون کلیوی، تغییر نفوذپذیری غشای گلومرولی، تغییرات بار الکترکی غشا و اسیدیته خون و همچنین تغییرات هورمونی و آنزیمی ناشی از فعالیت ورزشی باعث افزایش نفوذپذیری گلومرولی و اختلال در بازجذب توبولی و موجب دفع پروتئین‌هایی با وزن کم و زیاد با منشأ پلاسمایی در ادرار می‌شود [24]؛ بنابراین رعایت فاصله زمانی حداقل 48 ساعت بین آخرین جلسه تمرینی و خون‌گیری لازم است تا تأثیرات موقتی و کوتاه‌مدت تمرین بر روی عملکرد کلیوی از بین رفته و فقط تأثیرات بلندمدت آن باقی بماند. از سویی دیگر نوع برنامه تمرینی و وضعیت آب‌و‌هوایی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا فعالیت بدنی در خشکی و هوای گرم تعریق را افزایش داده و دفع بعضی مواد زائد از جمله اوره و اسید اوریک را تشدید می‌کند [25]. این در حالی است که مداخله تحقیق حاضر، اجرای تمرینات ورزشی داخل آب بوده است؛ در این حالت دفع حرارت بدن از طریق هدایت و همرفت افزایش یافته و میزان تعریق کاهش می‌یابد؛ بنابراین این امر می‌تواند در عدم کاهش شاخص‌های مورد بررسی دخیل باشد [23]. از جمله تأثیرات بلندمدت فعالیت ورزشی در محیط آبی بر عملکرد کلیوی، می‌توان به کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک، افزایش دریافت اکسیژن توسط کلیه‌ها، کاهش سطح پروتئینوری و سیتواستین C اشاره کرد که می‌تواند باعث تغییرات چشمگیر در همودینامیک کلیه‌ها و دفع پروتئین شود و فعالیت شدید جریان پلاسمایی کلیه‌ها را کاهش داده و منجر به کاهش میزان فیلتراسیون گلومرولی شود. از جمله تأثیرات کوتاه‌مدت فعالیت ورزشی، تغییر در حجم مایعات بدن و مواد دفعی حاصل از نیازهای تغذیه‌ای است که این تغییرات نیز بعد از یک دوره فعالیت ورزشی طولانی‌مدت بر میزان تصفیه گلومرولی و جذب اوره نیز اثر گذاشته و متعاقب آن شاخص‌های عملکرد کلیوی را تحت تأثیر قرار می‌دهد [26]. حال آنکه در مطالعه حاضر تمرینات هوازی در آب تغییر معنی‌داری در شاخص‌های کلیوی ایجاد نکرد. از این رو دلیل عدم مشاهده تغییر معنی‌دار، می‌تواند تفاوت در شدت و مدت برنامه تمرینی، طول دوره تمرین، سن و وزن آزمودنی‌ها، نوع جامعه آماری و سطح آمادگی بدنی آن‌ها باشد.

زیره با داشتن ترکیبات آنتی‌اکسیدانی از جمله انواع فلاونوئیدها دارای اثرات محافظتی در بافت کلیه و بهبود وضعیت سلول‌های توبولی و افزایش کارایی این توبول‌هاست. این ترکیبات همچنین از تشکیل رادیکال‌های آزاد و AGE می‌کاهد. ویژگی‌های اکسیدکنندگی اکسیژن نقش حیاتی در اعمال بیولوژیکی متفاوت مثل استفاده از غذا و انتقال الکترون برای تولید ATP دارد. اکسیژن برای حیات ضروری است، اما می‌تواند باعث اکسید کردن مواد درون سلول شود و نقش تخریب‌کننده داشته باشد. اکسیژن همچنین می‌تواند به اَشکال بسیار فعال مثل رادیکال‌های سوپراکسید، رادیکال‌های هیدروکسیل و پراکسیدهیدروژن تبدیل شود و به این صورت می‌تواند به DNA سلول‌ها آسیب برساند و یا اینکه آنزیم‌های ضروری و پروتئین‌های ساختاری را تخریب کند. همچنین می‌تواند واکنش‌های زنجیره‌ای از کنترل خارج‌شده مثل واکنش‌های اتواکسیداسیون و پراکسیداسیون را برانگیزاند [27]. 

استفاده از مواد حاوی آنتی‌اکسیدان‌های پلی‌فنولی سبب افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی از جمله کاتالاز می‌شود. آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی مسئول از بین بردن رادیکال‌های آزاد (هیدروکسید و سوپراکسید) آسیب‌رسان هستند و باعث کاهش استرس اکسایشی می‌شوند. یکی از مهم‌ترین پلی‌فنولها EGCG است که خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن در بسیاری از موارد از اسیدآسکوربیک و ویتامین E قوی‌تر است. این ترکیبات به دلیل داشتن گروه فنول، جاذب نیرومندی برای رادیکال‌های آزاد هستند. پلی‌فنول‌ها همچنین توانایی القای آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی مانند گلوتاتیون پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، کوئینون ردوکتاز و سوپراکسید دسموتاز را در بافت‌های گوناگون از خود نشان می‌دهند [28]. اما در تحقیق حاضر مصرف هشت هفته مکمل زیره نتوانست تغییر معنی‌داری در شاخص‌های عملکردی کلیه ایجاد کند. به نظر می‌رسد کمیت و کیفیت دریافت مکمل به اندازه مناسب و مطلوب نبوده و بنابراین نتایج مورد‌انتظار حاصل نشده است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود در تحقیقات آتیِ مشابه مکمل زیره با کمیت و کیفیتی متفاوت اِعمال شود.

نتایج برآمده از مطالعه حاضر نشان داد تغییرات درون‌گروهیِ روی در گروه تمرین و تمرین + مکمل به طور معنی‌داری افزایش یافته است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند تمرین و فعالیت بدنی می‌تواند به افزایش سطح سرمی روی بینجامد؛ بخشی از این افزایش ناشی از آسیب عضلانی و نشت روی به مایع خارج سلولی و جریان خون است. همچنین استرس ناشی از ورزش باعث افزایش آزادسازی روی از ذخایر کبدی آن می‌شود. سطح سرمی روی به‌شدت و مدت تمرین بستگی دارد؛ تمرینات هوازی با شدت متوسط تا زیاد منجر به افزایش و تمرینات زیربیشینه منجر به کاهش سطح روی می‌شوند [29]. از این رو افزایش سطح روی در گروه تمرین و گروه تمرین + مکمل دور از انتظار نیست. 

از دیگر نتایج تحقیق حاضر کاهش و افزایش معنی‌دار شاخص آهن به ترتیب در گروه تمرین و گروه مکمل بوده است؛ این تغییرات در مقایسه بین‌گروهی نیز معنی‌دار بود. فقر آهن ایجاد‌شده متعاقب ورزش‌های هوازی عموماً به دلیل کاهش جذب رودهای آن است [30]. توجیه احتمالی دیگر کاهش مقدار آهن بر اثر ورزش، این است که ورزشکاران حدود 0/4 میلی‌گرم آهن به همراه یک لیتر عرق از دست می‌دهند [31]. 

برخی از پژوهشگران خاطر نشان کرده‌اند که مواد با اندازه مولکولی کوچک نظیر قندها، ATP و احتمالاً اسیدهای آمینه به عنوان دفع‌کننده‌های آهن عمل می‌کنند. در هنگام انجام ورزش‌های هوازی، گلیکوژنولیز در بدن افزایش یافته و باعث آزاد شدن قند کبد به درون عروق خونی می‌شود تا به نوبه خود به تولید بیشتر ATP در چرخه کربس کمک کند؛ بنابراین سطح قند خون به دلیل افزایش هورمون رشد، گلوکاگن، تیروکسین و اپینفرین در جریان ورزش افزایش می‌یابد و این احتمال وجود دارد که از طریق مکانیسم‌های ویژه‌ای موجب دفع بیشتر آهن شود [32]. از طرفی زیره منبعی غنی از آهن، روی و منگنز است و می‌تواند منبع تأمین‌کننده این عناصر به‌ویژه آهن در افراد با فقر آهن باشد. علاوه بر این زیره میزان جذب روده‌ای و ذخیره‌سازی آهن را نیز افزایش می‌دهد [33]. بنابراین می‌توان افزایش معنی‌دار شاخص آهن را در گروه مکمل توجیه کرد.

نتیجه‌گیری

درمجموع نتایج تحقیق حاضر نشان داد هشت هفته تمرین هوازی در آب با و بدون مصرف زیره کوهی نتوانست فاکتورهای عملکردی کلیه را چندان تحت تأثیر قرار دهد. پیشنهاد می‌شود در تحقیقات آتیِ مشابه پروتکل تمرینی و مکمل‌دهی متفاوت با تحقیق حاضر اِعمال شود؛ چراکه به نظر می‌رسد مداخله‌های اِعمال‌شده در این تحقیق نتوانستند تأثیر معنی‌داری بر عملکرد کلیه داشته باشند. این در حالی است که تمرین هوازی در آب منجر به کاهش و مصرف زیره کوهی منجر به افزایش شاخص آهن شد. همچنین گروه تمرین + مکمل و گروه تمرین به‌تنهایی نیز افزایش معنی‌دار شاخص روی را تجربه کردند.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

در این مطالعه سعی شده است کلیه موارد اخلاقی رعایت شود. این پژوهش مورد تأیید کمیته اخلاقی داشگاه علوم‌پزشکی با کد کمیتۀ اخلاق IR.MUMS.REC.1395.386 است.

حامی مالی

این تحقیق هیچ گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی ، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

مشارکت نویسندگان

طراحی اولیه ایده مطالعه: ناهید بیژه؛ نگارش مقاله: فهیمه سادات جمالی؛ اجرای پروتکل: مهری قلندرآبادی و رضیه رضایی.

تعارض منافع

بدین‌وسیله نویسندگان تصریح می‌کنند که هیچ‌گونه تضاد منافعی در خصوص پژوهش حاضر وجود ندارد.

 

References

1.Winnicki E, McCulloch CE, Mitsnefes MM, Furth SL, Warady BA, Ku E. Use of the kidney failure risk equation to determine the risk of progression to end-stage renal disease in children with chronic kidney disease. JAMA Pediatrics. 2018; 172(2):174-80. [DOI:10.1001/jamapediatrics.2017.4083] [PMID] [PMCID]

2.Kovesdy PC, Furth S, Zoccali C, On Behalf of the World Kidney Day Steering Committee. Obesity and kidney disease: Hidden consequences of the epidemic. Journal of Endocrinology, Metabolism and Diabetes of South Africa. 2017; 22(1):5-11. [DOI:10.1080/16089677.2017.1299975]

3.Rasmussen SV, Konel J, Warsame F, Ying H, Buta B, Haugen C, et al. Engaging clinicians and patients to assess and improve frailty measurement in adults with end stage renal disease. BMC Nephrology. 2018; 19(1):8. [DOI:10.1186/s12882-017-0806-0] [PMID] [PMCID]

4.Prochaska M, Taylor EN, Curhan G. Menopause and risk of kidney stones. The Journal of Urology. 2018; 200(4):823-8. [DOI:10.1016/j.juro.2018.04.080] [PMID] [PMCID]

5.Palmer BF, Clegg DJ. Gonadal dysfunction in chronic kidney disease. Reviews in Endocrine and Metabolic Disorders. 2017; 18(1):117-30. [DOI:10.1007/s11154-016-9385-9] [PMID]

6.Lippi G, Schena F, Salvagno GL, Tarperi C, Montagnana M, Gelati M, et al. Acute variation of estimated glomerular filtration rate following a half-marathon run. International Journal of Sports Medicine. 2008; 29(12):948-51. [DOI:10.1055/s-2008-1038745] [PMID]

7.Sahin K, Tuzcu M, Orhan C, Sahin N, Akdemir F, Pala R, et al. Dietary mango ginger may enhance the exercise performance and reduces lipid profile when combined with treadmill running in a rat model. The FASEB Journal. 2017; 1(31):646-78. https://www.researchgate.net/publication/316813545_

8.Kayacan Y, Kaya Y, Makaracı Y. Excretion of creatinine, uric acid and microproteins by general body massage applied after exercise. European Journal of Physical Education and Sport Science. 2017; 3(6):36-45. [DOI:10.5281/zenodo.583773]

9.Nowak R, Buryta R, Kostrzewa-Nowak D. The search for new diagnostic markers of metabolic response to aerobic exercise: Analysis of creatinine, urea, and uric acid levels in football players. Trends in Sport Sciences. 2016; 23(4):167-75. http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.agro-528533f8-9874-405e-bc83-2876dffbe626

10.Straznicky NE, Grima MT, Lambert EA, Eikelis N, Dawood T, Lambert GW, et al. Exercise augments weight loss induced improvement in renal function in obese metabolic syndrome individuals. Journal of Hypertension. 2011; 29(3):553-64. [DOI:10.1097/HJH.0b013e3283418875] [PMID]

11.Moghtader M, Mansori AI, Salari HA, Farahmand A. [Chemical composition and antimicrobial activity of the essential oil of Bunium persicum Boiss. seed. (Persian)]. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants. 2009; 25(1):20-8. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=143036

12.Bansal A, Bansal V, Singh R. Cumin: A spice or a drug? World Journal of Pharmaceutical Sciences. 2014; 2(5):507-15. https://www.wjpsonline.org/view_issue.php?title=Cumin-A-spice-or-a-drug

13.Xu X, Cai Y, Yu Y. Effects of a novel curcumin derivative on the functions of kidney in streptozotocin-induced type 2 diabetic rats. Inflammopharmacology. 2018; 26(5):1257-64. [DOI:10.1007/s10787-018-0449-1] [PMID] [PMCID]

14.Hosseinzadeh L, Soheili S, Ghiasvand N, Ahmadi F, Shokoohinia Y. Fatty acid mixtures from nigella sativa protects pc12 cells from oxidative stress and apoptosis induced by doxorubicin. Pharmaceutical Sciences. 2018; 24(1):15-22. [DOI:10.15171/PS.2018.04]

15.Sharma R, Thakur RN, Gangwar SS, Tilak A. Kidney Stones And Its Protection. Innovat International Journal Of Medical & Pharmaceutical Sciences. 2018; 3(1). http://innovatpublisher.com/index.php/iijmps/article/view/80

16.Martines AM, Masereeuw R, Tjalsma H, Hoenderop JG, Wetzels JF, Swinkels DW. Iron metabolism in the pathogenesis of iron-induced kidney injury. Nature Reviews Nephrology. 2013; 9(7):385. [DOI:10.1038/nrneph.2013.98] [PMID]

17.Dehghan S, Pooya F. [Effect of 8 weeks step training on Fe in young girl age 14-18 years old (Persian)]. Sport Science Journal. 2012; 4(10):87-102. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1060976/

18.Pompano LM, Haas JD. The impact of daily aerobic exercise training on the efficacy of iron supplementation in chinese women. The FASEB Journal. 2017; 31:317-6. https://doi.org/10.1096/fasebj.31.1_supplement.317.6

19.Eskici G, Gunay M, Baltaci AK, Mogulkoc R. The effect of different doses of zinc supplementation on serum element and lactate levels in elite volleyball athletes. Journal of Applied Biomedicine. 2017; 15(2):133-8. [DOI:10.1016/j.jab.2016.11.001]

20.Sheikhani Shahin S, Mehrabani G, Rezaei R, Karimi M, Amini M. [The effect of aerobic exercise on renal function and metabolic syndrome in kidney transplant athletes (Persian)]. Journal of Fasa University of Medical Sciences. 2017; 7(2):172-80. http://journal.fums.ac.ir/article-1-1133-fa.pdf

21.Kramer P. Nature’s medicines: A guide to herbal medicines and what they can do for you. United Kingdom: David & Charles; 2006. https://www.amazon.com/Natures-Medicines-Guide-Herbal-What/dp/0276427939

22.Hosseinian S, Rad AK, Mousa-Al-Reza Hadjzadeh NM, Roshan SH, Shafiee S. The protective effect of Nigella sativa against cisplatin-induced nephrotoxicity in rats. Avicenna Journal of Phytomedicine. 2016; 6(1):44. http://ajp.mums.ac.ir/article_4046_42345665e53c01afde657052133f46a3.pdf

23.Keah SH, Chng KS. Exercise-induced rhabdomyolysis with acute renal failure after strenuous push-ups. Malaysian Family Physician: The Official Journal of the Academy of Family Physicians of Malaysia. 2009; 4(1):37. [PMCID] [PMID]

24.Gaeini A, Hoseini A, Samadi A. [The comparison of two soccer and semi-soccer protocol induced excretion of urinary protein in adolescent male soccer players (Persian)]. Metabolism and Exercise a Biannual Jpurnal. 2011; 1(2):99-106. https://jme.guilan.ac.ir/article_668.html

25.Sokal P, Jastrzębski Z, Jaskulska E, Sokal K, Jastrzębska M, Radzimiński Ł, Dargiewicz R, et al. Differences in blood urea and creatinine concentrations in earthed and unearthed subjects during cycling exercise and recovery. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2013; 1(6):382-6. [DOI:10.1155/2013/382643] [PMID] [PMCID]

26.Gailiūnienė A, Stasiulis A, Michailovienė J. Stasiulis, and J. Michailovienė, The effect of submaximal exercise on blood creatinine, urea, total protein and uric acid levels of trained and untrained subjects. Baltic Journal of Sport and Health Sciences. 2007; 3(66):5-10. [DOI:10.33607/bjshs.v3i66.542]

27.Ajith TA, Janardhanan KK. Indian medicinal mushrooms as a source of antioxidant and antitumor agents. Journal of Clinical Biochemistry and Nutrition. 2007; 40(3):157-62.[DOI:10.3164/jcbn.40.157] [PMID] [PMCID]

28.Roh E, Kim JE, Kwon JY, Park JS, Bode AM, Dong Z, et al. Molecular mechanisms of green tea polyphenols with protective effects against skin photoaging. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 2017; 57(8):1631-7. [DOI:10.1080/10408398.2014.1003365] [PMID]

29.Chu A, Petocz P, Samman S. Immediate effects of aerobic exercise on plasma/serum zinc levels: A meta-analysis. Medicine and Science in Sports and Exercise. 2016; 48(4):726-33. [DOI:10.1249/MSS.0000000000000805] [PMID]

30.Hegenauer J, Strause L, Saltman P, Dann D, White J, Green R. Transitory hematologic effects of moderate exercise are not influenced by iron supplementation. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology. 1983; 52(1):57-61.[DOI:10.1007/BF00429026] [PMID]

31.Nikolaidis MG, Michailidis Y, Mougios V. Variation of soluble transferrin receptor and ferritin concentrations in human serum during recovery from exercise. European Journal of Applied Physiology. 2003; 89(5):500-2. [DOI:10.1007/s00421-003-0839-x] [PMID]

32.Nuviala RJ, Roda L, Lapieza MG, Boned B, Giner A. Serum enzymes activities at rest and after a marathon race. The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness. 1992; 32(2):180-6. [PMID]

33.Zangeneh MM. Hematoprotective and nephroprotective properties of ethanolic extract of Anthemis odontostephana Boiss in Streptozotocin-induced diabetic mice. Quarterly Journal of Medicinal Plants. 2018; 1(65):47-60. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=581703