مقدمه

امروزه بیماری عروق کرونر1 به علت تغییر سبک زندگی و گرایش افراد به عادات نامناسب شیوع گسترده ای یافته است.این بیماری علاوه بر صرف هزینه های مراقبتی و اقتصادی یکی از مهم ترین عوامل ناتوانی و ازکارافتادگی به شمار می رود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی بیماری های قلبی عروقی علت اصلی مرگ ومیر درکل دنیاست و ٨٢ درصد این مرگ ومیرها در کشورهای در حال توسعه مشاهده می شود [۱]. متأسفانه به علت گسترش فزاینده بیماری عروق کرونر، استفاده از جراحی پیوند عروق کرونر نیز افزایش یافته است؛ به گونه ای که تعداد اعمال جراحی پیوند عروق کرونر در ایالات متحده آمریکا سالانه بالغ بر ۲۱۳۷۰۰ مورد تخمین زده می شود [۲]. همچنین آمارها حاکی از آن است که اکثریت عمل های جراحی قلب باز در ایران را پیوند عروق کرونر تشکیل می دهند [۳]. ۱۶ تا ۱۸ هزار نفر در ایران تحت این جراحی قرار می گیرند که این تعداد در حال افزایش است [۴].

عوامل زمینه ای متعددی همراه با CAD مشاهده می شوند که یکی از آن ها اضافه وزن و چاقی است. نتایج مطالعات مختلف نشان دهنده این واقعیت است که اضافه وزن و چاقی منجر به بروز CAD می شوند [۶، ۵]. از این رو بسیاری از بیمارانی که به علت بیماری عروق کرونر تحت جراحی پیوند عروق کرونر2 قرار

می گیرند دچار چاقی بوده و یا دارای اضافه وزن هستند [۷-۱۰]. همچنین چاقی و اضافه وزن می تواند به عنوان یک فاکتور مستقل منجر به افزایش هزینه های عمل جراحی و آسیب به سیستم بهداشت و سلامت جامعه [۱۱] و نیز باعث افزایش مدت زمان بستری در بخش های مراقبت های ویژه و جراحی قلب شود [۱۴-۱۲].

CABG می تواند استقلال عمل این افراد را که بسیاری از آن ها نیروی کار فعال جامعه هستند، تحت تأثیر قرار دهد که درنهایت اقتصاد و سلامت جامعه در اثر این فرایند تحت تأثیر قرار خواهد گرفت [۸]. یافته های مطالعاتی که پیرامون تعیین توانمندی بیماران پس از انجام جراحی پیوند عروق کرونر صورت گرفته است، نشان می دهد بسیاری از بیماران، جهت انجام فعالیت های روزمره زندگی پس از جراحی با مشکل مواجه می شوند [۴]. بازگشت به شرایط زندگی عادی قبل از جراحی شامل توانمندی انجام فعالیت های ابزاری و روزمره زندگی است.

منظور از فعالیت های روزمره زندگی3 توانایی بیمار در انجام فعالیت هایی مانند غذاخوردن، لباس پوشیدن و استفاده از دستشویی و راه رفتن است. در حالی که فعالیت های ابزاری4 بیشتر شامل آن دسته از فعالیت هایی است که در ارتباط با قرارگرفتن بیمار در جامعه و بازگشت او به شغلش تعریف می شود. از این دسته فعالیت ها می توان به استفاده از تلفن همراه، استفاده از وسایل حمل و نقل و توانایی جهت انجام محاسبات مالی اشاره کرد [۱۵].

با توجه به مطالعات مختلف عوامل متفاوتی می توانند بر وضعیت عملکرد روزمره زندگی بیماران بعد از عمل CABG تأثیرگذار باشند. سن، جنس، شاخص توده بدنی، سطح تحصیلات، وضعیت زندگی (تنها، با همسر، با همسر و فرزندان)، بیماری های زمینه ای، وضعیت شناختی قبل و بعد از عمل جراحی، اضطراب و افسردگی، اعتقاد بیماران درباره بیماری شان، وجود سیستم حمایتی، نوع عمل جراحی (با پمپ و بدون پمپ) و عوامل خطر حین عمل (دمای حین پمپ، زمان کلمپ کردن آئورت و مدت زمان استفاده از پمپ) عواملی هستند که می توانند وضعیت عملکردی را تحت تأثیر قرار دهند و در مطالعات مختلف به آن ها اشاره شده است [۱۹-۱۵ ،۷].

بدیهی است که توانمندی بیماران جهت انجام مراقبت های مرتبط با انجام فعالیت های روزمره زندگی پس از جراحی قلب کاهش یافته و بیمار جهت بازگشت به شرایط قبل از عمل به گذشت زمان نیاز دارد. چاقی و اضافه وزن ممکن است بر این دامنه زمانی بیفزاید و تأثیرات عمیق تری بر بیمار و خانواده وی و همچنین جامعه، به علت در گیری نیروی کار بگذارد [۲۰]. به نظر می رسد با تعیین چگونگی توانمندی انجام فعالیت های روزمره زندگی و شناسایی عواملی که آن را تحت تأثیر قرار می دهد، بتوان جهت بازگرداندن سریع تر این بیماران به جامعه برنامه های مراقبتی و بازتوانی مناسبی را طراحی کرد. از این رو این مطالعه با هدف تعیین وضعیت فعالیت های روزمره و ابزاری زندگی و عوامل مرتبط با آن، در بیماران دارای اضافه وزن و چاقی که تحت عمل جراحی پیوند عروق کرونر قرار گرفته اند، انجام شده است.

مواد و روش ها

این پژوهش یک پژوهش مقطعی از نوع تحلیلی است. جامعه این پژوهش شامل بیماران چاق و دارای اضافه وزن است که تحت عمل CABG قرار گرفتند و در بخش های جراحی قلب بیمارستان وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان که تنها مرکز ارجاع این بیماران است بستری هستند. نمونه گیری به شیوه در دسترس طی بازه زمانی تیر تا مهر ١٣٩٦ انجام شد. مشخصات واحدهای مورد پژوهش را بیمارانی تشکیل می دادند که سابقه ابتلا به اختلالات عصبی، مغزی عروقی، سابقه مصرف داروهای مؤثر بر سیستم اعصاب و روان را نداشتند، تحت جراحی اورژانس قرار نگرفته و همزمان با جراحی پیوند عروق کرونر، جراحی عروق کاروتید نیز نداشتند.

نبود هرگونه مشکل جسمی ـ ظاهری (اختلالات حرکتی، اختلالات گفتاری، شنیداری و دیداری) بر اساس مندرجات پرونده و اظهارات بیمار و امضای رضایت نامه آگاهانه از دیگر معیار های ورود به تحقیق بود. برای مطالعه حاضر حجم نمونه تعیین نشده است؛ زیرا این مطالعه بخشی از یک مطالعه بزرگ تر است که در مورد تعیین توانمندی انجام فعالیت های روزمره و ابزاری زندگی در بیماران تحت جراحی پیوند عروق کرونر به طور کلی انجام شده است که حدود دوسوم از واحد های مورد پژوهش در آن تحقیق، یعنی ۸۴ نفر دارای شاخص توده بدنی بیشتر از ۲۵ بوده اند و به عنوان افراد چاق و دارای اضافه وزن [۲۱]، در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند.

با توجه به معیار های ورود با ۱۵۱ بیمار مصاحبه شد که از بین آن ها ۸۴ نفر بر اساس شاخص توده بدنی ـ که طبق طول قد و وزن ثبت شده در پرونده پزشکی محاسبه شده بود، دارای اضافه وزن و یا چاقی بودند ـ با در نظر گرفتن سایر معیار های ورود به تحقیق وارد شدند. افراد دارای شاخص توده بدنی ۲۵ تا ۹/۲۹ به عنوان بیماران دارای اضافه وزن، ۳۰ تا ۹/۳۴ به عنوان بیماران دارای چاقی درجه یک و افراد دارای شاخص توده بدنی ۳۵ تا ۹/۳۹ به عنوان بیماران دارای چاقی درجه دو و افراد دارای شاخص توده بدنی ۴۰ و بیشتر از آن به عنوان بیماران دارای چاقی درجه سه در نظر گرفته شدند [۲۱].

جهت جمع آوری اطلاعات در این پژوهش از پرسش نامه ای مشتمل بر چهار بخش مشخصات فردی و مرتبط با بیماری، شاخص بیماری های زمینه ای چارلسون5، شاخص کتز6 و مقیاس فعالیت های ابزاری روزمره زندگی لوتون7 استفاده شد. قسمت اول پرسش نامه دارای دو بخش مشخصات فردی و شاخص های مرتبط با بیماری بود؛ به نحوی که بخش اول حاوی سؤالاتی در مورد سن،جنس، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، شغل، وضعیت زندگی، شاخص توده بدنی و بخش دوم حاوی سؤالاتی در مورد سابقه مصرف سیگار و مواد مخدر، دارو های مصرفی بیمار،کسر خروجی بطن چپ، طول مدت اتصال به پمپ، طول مدت کلمپ آئورت، درجه حرارت پمپ حین عمل، طول مدت اینتوباسیون و حضور در بخش مراقبت های ویژه، میزان اشباع اکسیژن خون شریانی در آخرین نوبت ABG در بخش مراقبت های ویژه و گرفتگی عروق کاروتید بود.

قسمت دوم پرسش نامه شامل شاخص بیماری های همراه چارلسون بود که حاوی ۱۹ سؤال در مورد وجود بیماری های زمینه ای بود که نمرات آن به چهار دسته (۰، ۲-۱، ۴-۳، ۵ و بیشتر) تقسیم بندی شد. بخش سوم و چهارم پرسش نامه حاوی ١٦ سؤال در مورد نحوه انجام فعالیت های روزمره زندگی با استفاده از ابزار شاخص کتز و مقیاس فعالیت های روزمره ابزاری زندگی لوتون بود. پرسش نامه کتز دارای هفت قسمت بود که هر قسمت سه پاسخ داشت که به صورت مستقل، نیازمند کمک و وابسته تقسیم می شد. نمره دهی به صورت صفر تا ۲ بود؛ به قسمت مستقل ۲ امتیاز، نیازمند کمک ۱ امتیاز و وابسته صفر امتیاز تعلق گرفت. نمره کلی صفر تا ۱۴ بود که به سه دسته، صفر تا ۶ کاملاً وابسته، ۷ تا ۱۰ نیازمند کمک و ۱۱ تا ۱۴ مستقل تقسیم شد.

توانایی انجام فعالیت های روزمره ابزاری از طریق مقیاس لوتون ـ که دارای ۹ قسمت بود و هر قسمت سه پاسخ، به صورت مستقل، نیازمند کمک و وابسته ـ تقسیم شد و نمره دهی مانند قبل صفر تا ۲ بود و نمره کل بین صفر تا ۱۸ به سه دسته، صفر تا ۸ وابسته، ۹ تا ۱۳ نیازمند کمک و ۱۴ تا ۱۸ مستقل تقسیم شد. پرسش نامه شاخص فعالیت های روزمره کتز و فعالیت های ابزاری روزمره لوتون در سال ۱۳۹۳ توسط خواجوی و همکاران در ایران روان سنجی شد [۲۲].

ابزارهای گردآوری اطلاعات در دو مرحله (قبل و یک ماه پس از عمل) در مرکز آموزشی درمانی تخصصی قلب رشت، وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان به کار گرفته شد. به این صورت که پژوهشگر پس از تأیید کمیته اخلاق و شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی گیلان، واحدهای مورد پژوهش دارای معیارهای ورود را از طریق نمونه گیری دردسترس انتخاب کرد و پس از ارائه توضیحات لازم در مورد اهداف پژوهش، نحوه پاسخ دهی به پرسش نامه و نیز محرمانه بودن اطلاعات، رضایت نامه کتبی جهت شرکت در تحقیق را از آنان گرفت. همچنین تمامی مراحل جمع آوری اطلاعات به وسیله محقق انجام گرفت و در تمامی موارد عبارات ابزار های مورد بررسی توسط محقق برای بیمار خوانده شد.

اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نسخه ۱۹ نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد و با استفاده از آزمون های آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (مجذور کای، آزمون فیشر، ضریب همبستگی اسپیرمن و آنالیز رگرسیون لجستیک) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای تمام آزمون های استنباطی ۰۵/۰ < P به عنوان سطح معنی داری در نظر گرفته شد. متغیر وابسته تحقیق یعنی وضعیت فعالیت های روزمره و ابزاری زندگی یک متغیر کیفی رتبه ای است که دارای سه طبقه (مستقل، نیازمند کمک، وابسته) است. با توجه به آنکه تعداد افراد کاملاً وابسته از فراوانی کمتری داشت، جهت تجزیه و تحلیل داده ها، دو طبقه وابسته و نیازمند کمک با هم ادغام و به صورت دو طبقه مستقل، و طبقه وابسته و نیازمند کمک در نظر گرفته شدند.

یافته ها

یافته های این تحقیق نشان داد که اکثر واحد های مورد پژوهش در گروه سنی ۶۵ سال و کمتر از آن (۸/۷۹ درصد) قرار داشتند، حداقل سن ۴۰ و حداکثر ۷۶ سال بود (۱/۸ ± ۶۶/۵۹). اکثر نمونه ها مرد (۵/۵۹ درصد) و متأهل (۸/۹۸ درصد) و دارای تحصیلات ابتدایی (۵/۳۴ درصد)، دارای کسر خروجی بطن چپ کمتر از ۵۰ درصد (۱/۸۲ درصد)، دارای بیش از دو فرزند (۲/۷۶ درصد)، دارای عروق پیوندی بیش از سه رگ (۶/۷۲ درصد)، فاقد مصرف سیگار (۹/۶۷ درصد) و مواد مخدر (۶/۷۸ درصد) و فاقد گرفتگی عروق کاروتید (۲/۷۰ درصد) بودند. همچنین اکثر واحد های مورد پژوهش دارای شرایط زندگی با همسر و فرزندان (۹۴ درصد)، فاقد شغل (۸/۵۴ درصد)، دارای نمره شاخص چارلسون ۲-۱ (۲/۵۱ درصد)، دارای اکسیژن اشباع شریانی بعد از عمل ۸۵ میلی متر جیوه و کمتر از آن (۹/۹۲ درصد)، دارای بستری کمتر از سه روز در بخش مراقبت ویژه (۸/۷۹ درصد)، دارای اینتوباسیون بیش از هشت ساعت (۵/۶۵ درصد) و دارای دمای ۳۴-۳۰ درجه سانتی گراد در زمان قرار گرفتن بر روی پمپ قلبی ریوی (۹/۹۲ درصد)، دارای مدت زمان کلمپ آئورت کمتر از ۶۰ دقیقه (۹/۹۲ درصد) و دارای مدت زمان استفاده از پمپ کمتر از ۹۰ دقیقه (۷/۹۱ درص) بودند. همچنین دارای سابقه مصرف دارو های ضدپلاکت (۵/۹۰ درصد)، ضدچربی ( ۲/۹۵ درصد)، مهارکننده های آنژیوتانسین (۸۱ درصد)، بتابلاکرها (۸۱ درصد) و نیترات ها (۶۹ درصد) بودند.

بر اساس یافته های تحقیق اکثریت واحد های مورد پژوهش در رده بیماران دارای اضافه وزن (۹/۶۱ درصد) قرار داشته و هیچ یک از بیماران موردمطالعه در دسته بیماران دارای چاقی درجه سه قرار نداشتند.

با توجه به آنکه در مرحله قبل از عمل هیچ یک از بیماران موردمطالعه در دسته بیماران نیازمند کمک و وابسته قرار نداشتند و تمامی واحد ها مستقل بودند، امکان انجام آزمون جهت تعیین ارتباط مهیا نبود، اما با توجه به آنکه ۷/۳۵ درصد از واحدها در مرحله بعد از جراحی جهت انجام فعالیت های روزمره زندگی به کمک نیاز داشتند، نتایج نشان داد بین شاخص توده بدنی و وضعیت فعالیت های روزمره زندگی از لحاظ آماری ارتباط معنی داری وجود ندارد (جدول شماره ۱). همچنین در رابطه با تعیین ارتباط بین شاخص توده بدنی با وضعیت فعالیت های ابزاری روزمره زندگی قبل و یک ماه پس از عمل، نتایج نشان داد که بین شاخص توده بدنی و وضعیت فعالیت های ابزاری روزمره زندگی از لحاظ آماری ارتباط معنی داری وجود ندارد (جدول شماره ۲).

در ارتباط بین تعیین عوامل فردی ـ اجتماعی و مرتبط با بیماری با وضعیت فعالیت های روزمره زندگی قبل از عمل، آزمون مجذور کای و فیشر هیچ گونه ارتباط معنی داری را بین متغیر های فردی ـ اجتماعی و مرتبط با بیماری با وضعیت فعالیت های روزمره زندگی نشان نداد. همچنین در مرحله یک ماه پس از عمل، آزمون مجذور کای و فیشر نشان داد سطح تحصیلات (۰۲/۰=P)، مدت زمان کلمپ آئورت در حین جراحی (۰۰۲/۰= P)، مدت زمان استفاده از پمپ قلبی ریوی (۰۰۳/۰= P) و مصرف دارو های خانواده مهار کننده گیرنده بتا (۰۴/۰= P) با وضعیت فعالیت های روزمره زندگی افراد چاق و دارای اضافه وزن ارتباط آماری معنی داری داشتند (جدول شماره ٣). در مرحله یک ماه پس از عمل، آزمون مجذور کای نشان داد که جنس (۰۴/۰= P)، شغل (۰۰۲/۰=P)، میزان تحصیلات (۰۴/۰= P)، مصرف سیگار (۰۱/۰= P) و درگیری عروق کاروتید (۰۲/۰= P) با وضعیت فعالیت های ابزاری روزمره زندگی ارتباط آماری داشتند.

با توجه به آنکه اکثریت واحد های مورد مطالعه در مرحله یک ماه پس از عمل جراحی، از نظر انجام فعالیت های روزمره زندگی مستقل بودند، امکان استفاده از مدل جهت تعیین پیش بینی کننده های وابستگی بیماران مهیا نبود. در مورد فعالیت های ابزاری روزمره زندگی، متغیر های دارای ۲۵/۰>P وارد مدل رگرسیون لجستیک به روش Backward: LR شدند. در این مدل متغیر وابسته به دو صورت مستقل و وابسته (یا نیازمند کمک) در نظر گرفته شد و سپس این مدل نشان داد متغیر های جنس (۰۰۴/۰=P، ۵۱/۱۰=OR، ۴۱/۱۵ – ۱۵/۲=٩٥ درصد . C.I) و درگیری عروق کاروتید (۰۱/۰ =P، ۱۲/۰=OR، ۶۴/۰ – ۰۲/۰=٩٥ درصد . C.I) پیش بینی کننده های فعالیت های ابزاری روزمره زندگی بیماران چاق و دارای اضافه وزن پس از عمل جراحی پیوند عروق کرونر بودند؛ به طوری که مردان نسبت به زنان ٥١/١٠ برابر توانایی بهتری در انجام فعالیت های ابزاری روزمره زندگی یک ماه پس از عمل داشتند. همچنین افراد دارای درگیری عروق کاروتید، نسبت به افرادی که فاقد درگیری عروق کاروتید بودند ١٢/٠ برابر توانایی کمتری در انجام فعالیت های ابزاری روزمره زندگی یک ماه پس از عمل از خود نشان دادند (جدول شماره ٤).

بحث و نتیجه گیری

پژوهش حاضر با هدف تعیین وضعیت فعالیت های روزمره و ابزاری زندگی در بیماران دارای اضافه وزن و چاق پس از عمل جراحی پیوند عروق کرونر، و عوامل مرتبط با آن انجام گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد در مرحله یک ماه پس از عمل، واحد های مورد پژوهش که از افراد چاق و یا دارای اضافه وزن تشکیل شده بودند، برای انجام فعالیت های روزمره زندگی خود مستقل بودند و این در حالی است که جهت انجام فعالیت ابزاری روزمره زندگی، اکثر آنان نیازمند کمک و وابسته هستند. این یافته با نتایج مطالعات متعددی در این مورد هم راستاست [۲۳، ۱۵، ۱۰]. همچنین با توجه به اینکه اکثر واحد های مورد پژوهش مرد و در دامنه سنی ۵۹ سال قرار دارشتند و با توجه به اینکه در فرهنگ کشور ایران مسئولیت اقتصادی و امرار معاش خانواده بر عهده مردان است، این افراد مجبور به بازگشت به محیط کار هستند. با در نظر گرفتن این مطلب که فعالیت های ابزاری زندگی شامل آن دسته از فعالیت هایی است که مرتبط با شغل و جامعه است، ممکن است از نظر اقتصادی به بیمار و جامعه آسیب وارد شود؛ بنابراین توجه به سبک زندگی این افراد و حفظ وزن در دامنه طبیعی، ضروری به نظر می رسد.

همچنین یافته های این پژوهش نشان داد اکثر واحد های مورد مطالعه در این پژوهش دارای بیماری های زمینه ای مختلف بودند. این مسئله موجب می شود خطر بازگشت بیمار به بیمارستان جهت بستری مجدد و عوارض پس از عمل جراحی نیز افزایش یابد. مجموعه ای از این عوامل ممکن است از نظر مالی و اقتصادی برای بیمار، سیستم های خدمات بهداشتی درمانی و جامعه ایجاد معضل کند. در راستای یافته های این تحقیق در مورد عوارض بیشتر پس از جراحی، معمولاً بیماران دارای اضافه وزن و چاق بیشتر مبتلا به بیماری های زمینه ای از جمله دیابت هستند [۲۴].

یافته های این تحقیق نشان داد در مرحله یک ماه پس از عمل، بین وضعیت فعالیت های روزمره زندگی بیماران با میزان تحصیلات، مدت زمان کراس کلمپ آئورت، مدت زمان استفاده از پمپ قلبی ریوی و مصرف دارو های خانواده مهار کننده گیرنده بتا ارتباط آماری معنی داری وجود داشت. در این ارتباط نتایج مطالعه استامو و همکاران که با هدف تأثیر شاخص توده بدنی بر یافته های بالینی پس از عمل جراحی قلب باز انجام گرفت، نشان داد مدت زمان استفاده از پمپ قلبی ریوی و مدت زمان کراس کلمپ آئورت از متغیر های تأثیرگذار بر توانمندی افراد دارای اضافه وزن و یا چاق در انجام فعالیت های روزمره زندگی هستند [۲۵].

همچنین نتایج مطالعه له مکوهل و همکاران که با هدف تعیین تفاوت جنسیتی در میزان مرگ و میر پس از عمل جراحی CABG انجام شد، نشان داد سطح تحصیلات از عوامل تأثیرگذار بر توانمندی افراد چاق جهت انجام فعالیت های روزمره زندگی در مرحله پس از عمل است [۲۶]. نتایج مطالعه گائو و همکاران که با هدف تأثیر شاخص توده بدنی بر یافته های پس از عمل جراحی قلب باز انجام گرفت، نشان داد افراد چاقی که دارای سابقه بیماری پرفشاری خون بودند و از دارو های ضدپرفشاری خون استفاده می کردند توانمندی کمتری در انجام فعالیت های روزمره زندگی پس از عمل جراحی قلب باز داشتند [۹].

به نظر می رسد طولانی بودن مدت زمان کراس کلمپ آئورت و استفاده از پمپ قلبی ریوی حین عمل منجر به بروز عوارضی از جمله عوارض نورولوژیک در بیمار می شود که می تواند توانایی انجام فعالیت های روزمره زندگی بیماران را در طی دوره کوتاه مدت پس از عمل جراحی تحت تأثیر قرار دهد. همچنین بسیاری از افراد چاق و یا دارای اضافه وزن دارای پلاک هایی از جنس چربی در دیواره های شریانی خود هستند و این احتمال برای عروق مغزی می تواند خطر بروز عوارض شناختی پس از جراحی را افزایش داده که خود می تواند بر توانمندی بیمار جهت انجام فعالیت های روزمره زندگی تأثیر گذار باشد. شاید این طور بتوان تحلیل کرد که مصرف دارو از خانواده مهار کننده گیرنده بتا موجب کاهش فشار خون می شود. شاید کاهش فشار خون و کاهش اکسیژن رسانی به مغز موجب بروز اختلالات شناختی در افراد شود و البته اختلال در وضعیت شناختی می تواند منجر به اختلال در توانمندی بیماران در انجام فعالیت های روزمره زندگی شود. همچنین داشتن تحصیلات می تواند در یادگیری هرچه سریع تر آموزش های پس از عمل و استفاده از منابع آموزشی مختلف جهت یادگیری مراقبت های متناسب با شرایط پس از عمل جراحی و درنتیجه تسریع در فرایند بهبودی کمک کننده باشد.

یافته های دیگر این تحقیق مؤید آن است که در مرحله یک ماه پس از عمل بین وضعیت فعالیت های ابزاری روزمره زندگی بیماران با جنس، شغل، تحصیلات، مصرف سیگار و درگیری عروق کاروتید ارتباط معنی داری برقرار است. نتایج مطالعه نجفی و همکاران که با عنوان «عوامل مرتبط با کیفیت زندگی در بیماران تحت جراحی پیوند عروق کرونر» انجام گرفت، نشان داد جنس یکی از فاکتور های تأثیرگذار بر توانمندی افراد چاق و یا دارای اضافه وزن جهت انجام فعالیت های ابزاری روزمره زندگی است [۲۷].

مطالعه حسینی و همکاران با هدف تعیین ارتباط بیماری مزمن و ناتوانی در فعالیت های روزمره و ابزاری زندگی روی ١٥٠٠ بیمار در امیرکلای مازندران نشان داد جنس، سن، سطح تحصیلات، وجود بیماری های مزمن و اختلال شناختی، متغیر های تأثیر گذار روی فعالیت های ابزاری زندگی هستند [۲۸]. له مکوهل و همکاران در مطالعه خود نشان دادند افراد چاقی که دارای سطح تحصیلات پایین تری بودند، توانمندی کمتری جهت انجام فعالیت های ابزاری و روزمره زندگی در مرحله پس از عمل داشتند [۲۶]. نتایج مطالعه پینتو و همکاران که با هدف شناسایی عوامل مرتبط با بازگشت به کار و کیفیت زندگی در بیماران کمتر از ٥٠ سال تحت عمل جراحی CABG انجام گرفت، نشان داد افراد دارای اضافه وزن و یا چاق توانایی کمتری جهت بازگشت به کار داشتند، همچنین افرادی که توانایی بازگشت به کار را نداشتند کیفیت زندگی پایین تری داشتند [۲۰].

نتایج مطالعه وانگ و همکاران که با هدف شناسایی عوامل مرتبط با تغییر در وضعیت عملکردی انجام گرفت، نشان داد افراد دارای اضافه وزن و یا چاقی که مصرف سیگار دارند، توانمندی کمتری جهت انجام فعالیت های ابزاری روزمره زندگی دارند [۱۰]. همچنین نتایج برخی از مطالعات نشان می دهد درگیری عروق کاروتید میزان بروز سکته مغزی و خطر مرگ ومیر را پس از جراحی پیوند عروق کرونر افزایش می دهد [۲۹، ۲۴].

به نظر می رسد برخی از بیماران با توجه به نوع شغل و جنس، از خود انتظار دارند سریع تر این دوره و فرایند بهبودی را طی کنند و به شرایط قبل از جراحی بازگردند، این خواست و اراده شاید بتواند توانمندی بیمار را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین داشتن تحصیلات می تواند به بیمار در استفاده از منابع آموزشی مختلف در جهت بهبودی سریع تر کمک کند.

با توجه به شرایط پیچیده و سخت عمل جراحی و درگیری عروق کاروتید که درنهایت می تواند منجر به بروز مشکلات روان شناختی در طی دوره پس از عمل در بیمار شود و نیز مصرف سیگار که خود به عنوان یک عامل خطر منجر به تشدید مشکلات قلبی ریوی است، درنهایت با توجه به تأثیر متغیر های مختلف، ظرفیت عملکردی بیماران در ماه های ابتدایی پس از جراحی به طور کامل ارتقا نمی یابد.

در ارتباط با عوامل پیش بینی کننده وضعیت فعالیت های ابزاری روزمره زندگی یک ماه پس از عمل پیوند عروق کرونر، نتایج این تحقیق نشان داد جنس و عدم درگیری عروق کاروتید بیماران از متغیر های پیش بینی کننده وضعیت فعالیت ابزاری روزمره زندگی افراد چاق و یا دارای اضافه وزن در مرحله یک ماه پس از عمل هستند. در این ارتباط نتایج مطالعه ای با هدف تعیین کیفیت زندگی با در نظر گرفتن عملکرد شناختی، افسردگی و فعالیت های روزمره زندگی در بیماران سالمند پس از عمل جراحی پیوند عروق کرونر انجام گرفت که یافته هایش نشان داد جنس بیماران مبتلا به چاقی که تحت عمل CABG قرار گرفتند به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار در کاهش وضعیت عملکردی بیماران در مرحله پس از عمل است [۲۳].

همچنین د روزا و همکاران در مطالعه خود نشان دادند افراد دارای اضافه وزن یا چاقی که دارای درگیری عروق کاروتید قبل از عمل جراحی هستند، توانمندی کمتری جهت انجام فعالیت های ابزاری روزمره زندگی پس از عمل جراحی داشتند و نیز درگیری عروق کاروتید ۵۰ ≤ درصد، یک عامل پیش بینی کننده مستقل برای میزان مرگ ومیر این افراد است [۳۰]. به نظر می رسد تفاوت های جنسیتی و همچنین توانایی سازگاری متفاوت که میان زنان و مردان وجود دارد، موجب می شود مردان توانایی بهتری در انجام فعالیت های ابزاری روزمره زندگی پس از عمل داشته باشند. همچنین شاید بتوان این چنین تحلیل کرد که پلاک های چربی که در شریان کاروتید وجود دارند و همچنین عوامل خطر حین عمل از جمله استفاده از پمپ قلبی ریوی و کلمپ کردن شریان آئورت مانع از خون رسانی کافی و مناسب به ارگان حیاتی مانند مغز می شوند، درنتیجه تمامی این عوامل باعث به وجود آمدن عوارضی از جمله عوارض شناختی پس از عمل در بیماران می شود. البته تغییر در وضعیت شناختی باعث تغییر در توانایی افراد در انجام فعالیت های ابزاری روزمره زندگی می شود.

یکی از محدودیت های این تحقیق استفاده از پرسش نامه برای بررسی توانایی فعالیت های ابزاری و روزمره زندگی است که می توان در مطالعات بعدی با طراحی روش های دیگر از جمله مشاهده به بررسی آن پرداخت. پیشنهاد می شود در مطالعات آینده با حجم نمونه بیشتر، با بررسی متغیر های مداخله گر و تأثیرگذار دیگری، به تعیین عوامل پیش بینی کننده توانمندی بیماران چاق و یا دارای اضافه وزن پرداخت. پیشنهاد می شود در مطالعه دیگری با طراحی متفاوت، به طور مستقل به بررسی توانمندی انجام فعالیت های روزمره زندگی در بیماران دارای اضافه وزن و یا چاق پرداخته شود. از محدودیت های این تحقیق می توان به پیگیری تلفنی در مرحله یک ماه پس از عمل اشاره کرد؛ زیرا جمع آوری داده ها به صورت تلفنی ممکن است منعکس کننده شرایط واقعی بیمار نباشد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

این مطالعه با کداخلاق IR.GUMS.REC.1395.86 در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی گیلان مورد تأیید قرار گرفت.

حامی مالی

این پژوهش با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی گیلان انجام شده است. این مطالعه ماحصل نتایج پایان نامه دانشجویی مقطع کارشناسی ارشد است که در دانشگاه علوم پزشکی گیلان به صورت طرح تحقیقاتی (شماره طرح ٩٣٢٤٢) در معاونت تحقیقات و فناوری مورد تصویب قرارگرفت.

مشارکت نویسندگان

تمامی نویسندگان در آماده سازی این مقاله مشارکت داشته اند.

تعارض منافع

نویسندگان اظهار می دارند هیچ گونه تعارض منافعی در این مطالعه وجود ندارد.

تشکر و قدردانی

پژوهشگران از تمامی مسئولین دانشگاه علوم پزشکی گیلان به خاطر اجازه انجام پژوهش و همچنین از تمامی بیماران بخش جراحی قلب که در این مطالعه شرکت کرده اند تشکر و قدردانی می کنند.

---

1. Coronary Artery Disease (CAD)

2. Coronary Artery Bypass Graph (CABG)

3. Activity Daily Living (ADL)

4. Instrumental Activity Daily Living (IADL)

5. Charlson Comorbidity Index

6. Katz Index

7. The Lawton Instrumental Activities of Daily Living Scale